د لەیس شبر: سیستمی سیاسی لە عێراق نزیكە لە رووخان

ماوەی چەند مانگێكە دۆخی عێراق لە هەموو رووێكەوە نائاساییە، ئەو وڵاتە بەدەست چەندان تەنگژەوە دەناڵێنێت، لەوانە سیاسی و تەناهی و ئابووری و دارایی و خزمەتگەزاری و تەندروستی و كۆمەڵایەتی و هیتریش، د لەیس شبر، سیاسەتوانی سەربەخۆ و راوێژكاری سەرۆك وەزیرانی پێشووتری عێراق، لە دیمانەیەكی "وشە"، تیشك دەخاتە سەر هۆكاری خراپی و داهاتووی دۆخی عێراق.

هێزە سیاسییەكان بە هاوكێشەی كۆن هەڵسوكەوت دەكەن، ئەویش چارەسەری دۆخەكە ناكات

حكوومەتی عێراق پێش پێنج مانگ، دەستی لەكار كێشاوەتەوە و سەرۆك حكوومەتی كاربەڕێكەریش چەند بەیاننامەیەكی دەركردووە و پەیامی ئاراستەی هێزە سیاسییە سەرەكییەكان كردووە، ئەو بە روونی دەڵێت كە حكوومەتەكی چیتر بەرگە ناگرێت و پێویستە پەلە لە پێكهێنانی حكوومەتی نوێ بكرێت، بەڵام دیارە كە تا ئەوساتەیش هێزە سیاسییەكان درك بە مەترسیداری دۆخەكە ناكەن، بەتایبەتی هێزە فەرمانڕەواكان و شیعەكان، ئەوان ناتوانن بیبینن كە بەشێك لە دەستكەوت و پۆستەكانیان لەدەست دەچێت، بۆیە پێنج مانگە بێ حكوومەت ماوینەتەوە و ئەوەیش پێشێلكردنێكی گەورەی دەستوور و نەریتە سیاسییەكانە، سەرەڕای ئەو هەموو تەنگژەی هەیە وەك كۆرۆنا و دابەزینی نرخی نەوت و كێشەی تری ناوخۆیی، ئەوان نەیانتوانیوە بەسەر ناكۆكییەكانیاندا زاڵ بن و حكوومەتێك دروست بكەن، تەنانەت لە پێكهێنانی حكوومەتی مستەفا كازمیش، گوشاری زۆر بۆ بەدەستهێنانی پۆستەكان و ناكۆكییەكی گەورە لە نێوان ئەو هێزانە هەیە.

چەند هۆكارێك هەیە، یەكەمیان قەبارەی ئەو شكستە گەورەیە كە لە ماوەی 17 ساڵی رابردوو لەلایەن هێزە فەرمانڕەواییەكان لە عێراق هەبووە، لە هەموو پێكهاتەكان، بۆیە ئەو شكستە كەلەكە بووە و ئێستە هۆكاری بەردەوامیی ناكۆكییەكانە، دووەم دەركەوتنی هێزی نوێی شیعەیە لەناو پێكهاتەكەدا، كە گرووپە چەكدارەكانن، ئەوان دەیانەوێ دەست بەسەر بڕیاردان لەناو ماڵی شیعەدا بگرن، دەیانەوێ بوون و باڵادەستیان بسەلمێنن، بۆیە بینیمان ئەوان محەمەد تۆفیق عەلاوی و عەدنان زورفیان رەت كردەوە، ئێستەیش هەر كاندیدێكی تر رەت دەكەنەوە كە ببێتە بەربەست لەبەردەم باڵادەستاین بۆ دۆخەكە و لە گۆڕەپانەكە، چونكە هەموو ئەو كاندیدانە باسی مانەوەی چەك بە دەستی دەوڵەت دەكەن، جا بتوانن یان نا، لەوكاتەی هێزە سیاسییەكانیتر وا دەزانن كە مانەوەی چەك بە دەستی ئەو گرووپانە، مەترسییە بۆ سەر ئەوان.

لەلایەكی تر ئەو هێزە سیاسییە دەسەڵاتدارانە لە ماوەی 17 ساڵی رابردوودا، نایانەوێ تێبگەن كە لایەنێكی نوێ لە هاوكێشەكە هەیە، بۆیە هاوكێشەی پێكهاتنی حكوومەتەكان لە 2005 و 2010 و 2014، جیاواز بوو لەوەی ئێستە، ئێستە چەندان هێزی جەماوەری و نیشتمانی و مەرجەعیەت هەن، ئەوانە هەموویان لەسەر زەوی هەن و بەرهەڵستكاری هێزە سیاسییە فەرمانڕەوایەكانن، هۆكارەكەیشی روونە، چونكە ئەوان لە بەڕێوەبردنی دەوڵەت شكستیان هێناوە، بۆیە هەموو ئەو هێزانە دەیانەوێ هاوكێشەیەكی نوێ بێتە كایەوە، بۆ هێنانەپێشەوەی سەرۆك وەزیرانێكی نیشتمانی، بەڵام هێزە سیاسییە فەرمانڕەواكان لەوە تێناگەن و دەیانەوێ بە هاوكێشەی كۆن هەڵسوكەوت بكەن، هاوكێشەی كۆنیش هیچ چارەسەرێكی بۆ دۆخی عێراق پێ نییە.

سیستمی سیاسی لە عێراق نزیكە لە لەناوچوون و رووخان، پێم وایە هۆكاری سەرەكیش ئەوەیە ئەو هێزانەی هەوڵیان دا ئەموونێكی دیموكراسی بنیات بنێن، خۆیان بەرجەستەی ئەزموونێكی دیموكراسی نەبوون، نموونە زۆرە، زۆرینەی هێزە سیاسییەكان، 17 ساڵە سەركردەكان هەر خۆیانن، ئەوان ئامادە نین واز لە پۆستەكانیان بێنن و بەرنامەی دیموكراسیان هەبێت، بۆیە ئەزموونی دیموكراسی بێ بوونی حزبی دیموكراسی نابێت، ئەو سیستەمە سیاسییەی هەیە، نەیتوانیوە رەوتی خۆی راست بكاتەوە و پێم وایشە هەرگیز ناتوانێت ئەوە بكات، بۆیە 100% سیستمەكە بەڕێگەوە بۆ لەناوچوون، بەڵام چۆن؟، رەنگە بەهۆیكارێكی دەرەكی یان شۆرشێكی چەكداری یان خەباتی چەكداری یان كودەتای سەربازی یان شۆڕشێكی گەورەی نیشتمانی.

حكوومەتی عادل عەبدولمەهدی رووێكی وای پێشان دا، بەوەی هیچ گومانێكی تیادا نەبێت كە عێراق لە رووی سیاسی و حكوومەتەوە سەر بە ئێرانە، بۆیە هیچ بەیاننامە و لێدوان و هاریكارییەك لەگەڵ ئەمەریكییەكان نەیتوانی ئەو تێگەیشتنە لای واشنتن بسڕێتەوە، واشنتن پێی وایە حكوومەتی عادل عەبدولمەهدی دامەزراوەكانی دەوڵەتی رادەستی گرووپە چەكدارەكان كردووە، كە زانراویشە ئەوان سەر بە ئێرانن، بۆیە هەرچەند بەیاننامەكان پێچەوانەی ئەوە دەڵێن، بەڵام پێوەندییەكانی عێراق و واشنتن زۆر خراپ بووە، تەنانەت لە بابەتی پاڵپشتیكردنی چەند كاندیدێك واشنتن پێی وایە دەسترۆیشتوویی ئێران لە عێراق بە شێوەیەكە كە بەرژەوەندییەكانی ئەمەریكای خستووەتە مەترسییەوە، پێم وایە هیچ كاندیدێكی نوێ ناتوانێت پێوەندییەكان ئاسایی بكاتەوە، تەنیا ئەگەر هەڵبژاردنێكی راستەقینە و گۆڕانی هاوسەنگی هێز نەبێت، بەو شێوەی ئێستە و بەو هاوسەنگییەی هەیە، پێوەندییەكان لەپشت پەردەوە بە ئاڵۆزی دەمێننەوە.