جەمال كۆچەر: دامەزراوەكانی نەهێشتنی گەندەڵی لە عێراق وەك گۆڕستانیان لێ هاتووە

ئێستە حكوومەتی عێراق بەدەست چەندان تەنگژەوە دەناڵێنێت، هەر لە تەندروستی و ئابووری و سیاسی و تەناهی، بەگشتی چاودێر بۆ دۆخی عێراق هەست دەكات پێشوییەكی گەورە لەو وڵاتە هەیە، جەمال كۆچەر، ئەندامی لیژنەی دارایی پەرلەمانی عێراق لە فراكسیۆنی یەكگرتووی ئیسلامی لە دیمانەیەكی "وشە"، تیشك دەخاتە سەر كێشە داراییەكان و ئاستی گەندەڵی لە عێراق.

پەرلەمانی عێراق تا كۆتایی ئەم مانگە بواری بە حكوومەتی دا بۆ رەوانەكردنی بودجەی 2020 بۆ پەرلەمان، بۆیە نۆ رۆژ ماوە و پێویستە رەوانەی بكات، ناكرێت دەوڵەت بێ بودجە بێت، چونكە مانای ئەوەیە خەرجییەكان بەبێ حسێبە، بۆ دەوڵەتی عێراق ئەگەر بودجە رەوانە نەكات، مانای وایە بەرنامەی حكوومەتەكە جێبەجێ نابێت، مانای وایە حیساباتی كۆتایی نابێت، واتە ناتوانن هیچ بەڵێنێك كە داویانە، جێبەجێی بكەن، چونكە هەر بەڵێنێك كە ئەو حكوومەتە داویەتی، پێویستی بە پارە هەیە بۆ جێبەجێكردنی، بۆیە ئەگەر بودجە نەبێت، هیچ پارەیەكی تەرخانكراو نییە.

ئەگەر نرخی نەوت بەو نرخەی ئێستە بێت، بەلایەنی كەم 50%ی بودجەی عێراق دەبێتە كورتهێنان، چونكە پێشتر نەوت بە 56 دۆلار هاتە خەمڵاندن، ئێستە نرخەكەی 40 دۆلارە، هەر دۆلارێك بە درێژایی ساڵێك داببەزێت، نزیكەی ملیارێك و 215 ملیۆن دۆلار دەبێتە كورتهێنان، واتە بەلایەنی كەم 16 دۆلار بۆ هەر بەرمیلێك دابەزیوە، جارانی 1.2 بكە، واتە 18-20 ملیار تەنیا كورتهێنانی دابەزینی نەوتە، داهاتیش كەم بووەتەوە و كۆرۆنایش هاتووە.

بەربەستێكی زۆر لەبەردەم چاكسازی لە عێراق هەیە، پێم وایە ئەگەر كازمی بیەوێت چاكسازی بكات، دەبێت دادگایەكی تایبەت بە تاوانی گەندەڵی دابنێت، هێزێكی تایبەتیش هەبێت بۆ جێبەجێكردنی فەرمانەكانی ئەو دادگایە، بێ ئەوە ناتوانێت هیچ چاكسازییەك ئەنجام بدات، چونكە هەر چاكسازیەك دێتە پەرلەمان، ئەو گەندەڵانەیش هەریەكەیان دوو یان سێ دەزگەی راگەیاندن و سوپایەكی گەورەی سۆشیال میدیایان هەیە، جیا لەوەی دەسەڵاتیان هەیە و دەسترۆیشتوون، بۆیە هەر شتێك بێتە پەرلەمان، بە یاسا و هەموواركردن و دەنگدان ناتوانرێت هیچ شتێك تێپەڕ بێت، هەروەها داوا لە خەڵك بكات خۆپێشاندان بكەن لە دژی گەندەڵی و بۆ پاڵپشتیكردنی حكوومەت، پێیان بڵێت دادگەیەكم دروست كردووە و هێزێكم پێكهێناوە و خەڵكیش پشتیوانیمان بكەن، تا بتوانم پارەی دزراوی ئێوە بگەڕێنمەوە.

دامەزراوەكانی رووبەڕووبوونەوەی گەندەڵی لە عێراق هیچ رۆڵێكیان نییە و وەك گۆڕستانیان لێ هاتووە، تەنیا دۆسیەكان كۆ دەكەنەوە و وندەبێت، بۆ نموونە لیژنەی نەزاهە چەند ئەندامێكیان دەچن دۆسیەی گەندەڵی دێنن، دوای ئەوە گوشار دەخەنە سەر كۆمپانیا و دامەزراوەكان كە ئەگەر بڕێك پارە نەدەن، ئەو دۆسییە دەجووڵێنم، ئەوانیش رێژەی 5-10% بۆ ئەو تەرخان دەكەن، بۆیە ئەو بابەتە راستە، مەشعان جبووری، پەرلەمانتاری پێشووی عێراق، دووپاتی كردەوە كە كاتێك لە لیژنەی نەزاهە بوون، زۆرینەیان وایان كردووە.

بۆ نموونە لە داهاتی خاڵە گومرگییەكانی عێراق، دەبێت بەلایەنی كەم 12-15 ملیار دۆلار بۆ دەوڵەتی عێراقی بێت، كەچی كەمتر لە دوو ملیار دۆلاری بۆ دێتەوە، لە كۆمپانیاكانی تەلەفۆن و پێوەندیكردن، دەبێت بەلایەنی كەم داهاتەكەیان دوو تا سێ ملیار دۆلار بێت، 300 ملیۆن دێت، سەبارەت بە باج، تا ئێستە 5%ی نەهاتووەتە گەنجینەی حكوومەت، سەبارەت بە كەرتی نەوت، چەند جۆرێك دزی هەیە، لەوانە لە بۆڕییەكان نەوت دەدزرێت و لەوانە بەناوی پاڵپشتی ناوخۆیی، كە ملیۆنێك بەرمیل بە پارەیەكی زۆر كەم دەدەن، بە قسەی عەدنان زورفی، 23 ملیار دۆلار بەهەدەردان لەو دۆسیەدا هەیە.

گەندەڵكاران دیارن و تەنانەت حكوومەتیش كە باسی نەهێشتنی دەكات، خۆیشی لەناو ئەو بابەتەیە و بەشێكە لە هاوكێشەكە، سەبارەت بە چارەسەركردنی، كەس ئامادە نییە ملیۆنان دۆلار لەدەست خۆی بدات، ئەوەی هەیە دەوڵەت لەناو دەوڵەتە، مافیاكان لەناو دامەزراوەكانی دەوڵەتن و تۆڕێكی فرەوانە و نیوچە حكوومەتێكن، چارەسەركردنی گەندەڵی پێم وایە بەهەنگاو دەبێت، پێشنیازێكم دا بە كازمی بەوەی پێویستە بەهەنگاو و هەر مانگێك دەست بۆ دۆسیەیەك ببات، وەك خاڵە سنوورییەكان بۆ نموونە، دوای ئەوە بندیوارەكان، چەند موچەیی.

ئەو وڵاتانە نایانەوێ دەوڵەتێكی بەهێز لە عێراق هەبێت، بۆ نموونە ئێران و میلیشیاكان و هێزە سیاسییەكان و سیاسییەكانیش حەزیان لێ نییە، چونكە هەركاتێك دەوڵەتێكی بەهێز هەبوو، ئەوكات دەبێت هەموویان دادگایی بكرێن، لەلایەكی تر هەمووی پەیام و رێككەوتنە، بۆیە ئەوەی لە عێراق روودەدات پشێوییە و لاوازكردنی دەوڵەتە، لە عێراق سەروەری لاوازە.