بڕیار وابوو عێراق بە "هاوسەنگی و هاوبەشی و رێکەوتنی پێکهاتەکان" بەڕێوە ببرێت، بەڵام ئەمە هەر لەسەر کاغەز مایەوە و بۆ حوکمڕانی شۆڕ نەبووەوە، بگرە پێچەوانەکەیشی بوو بە پێوەری بڕیاردانی ئەم وڵاتە، واتە کاربەدەستانی بەغدا کاریان بۆ لاسەنگی و بێبەشکردن و پێشێلکردنی رێکەوتن کردووە. ئەم دۆخە لە ساڵانی رابردوودا دەرئەنجامی زۆر خراپ و ماڵوێرانکەری بۆ هەرێمی کوردستان لێکەوتەوە.
ئەم راستیە تاڵە لە کاتێکدا بووە کورد بۆ خۆی لە بەغدا بووە و قوورسایەکی بەرچاویشی هەبووە، بەڵام ئەی بۆ ئەمەی بەسەردا چووە و بێدەنگیش بووە؟ یان بۆ کورد بەغدای نەکرد بە مەتەرێزی یەکەمی پاراستنی هەرێمی کوردستان و لەوێوە بەگژ حکوومەتی عێراقدا نەچووەتەوە؟ واتە بۆ هەر لە بەغدا و لە چەقی بڕیاری عێراقیدا پەرژینێکی بەهێز و تۆکمە بۆ پاراستی کوردستان دروست نەکراوە؟
ئەوەی راستی بێت سیاسەت و ستراتیجی هەرێمی کوردستان لە ٢٠٠٣ تا ئێستە بۆ بەشداریکردن لە بەغدا لەسەر ئەم فەلسەفەیە راوەستاوە: "کار بکەین بۆ رێکخستنەوەی عێراق". چی بەرپرسی باڵای کوردیش رۆشتووەتە بەغدا، رێک لەسەر ئەم فەلسەفەیە سیاسەتی خۆی داڕەشتووە. واتە کارکردن بۆ ئەوەی عیراق جارێکیتر خۆی بگرێتەوە و لەسەر قاچەکانی بوەستێت ..... هتد.
ئەم فەلسەفەیە لەبەر دوو هۆی زۆر بنەڕەتی راست نییە، هەروەها لەگەڵ واقعیشدا ناگونجێت.
١- ئێوە دەچنە بەغدا کوێ رێک بخەنەوە؟
چەند رۆژێك پێش ئێستە مەسروور بارزانی سەرۆک وەزیرانی هەرێمی کوردستان لە دیدارێک رای گەیاند "عێراق وڵاتێکی درووستکراوە و کوردیش عێراقی نییە". ئەم بۆچوونە ستراتیجییە سەرەڕای ئەوەی هەڵگری راستییەکی مێژووییە، کۆدێکی زۆر گرنگیشی لەخۆ گرتووە.
کاتی خۆی ئینگلیز کە دەیویست عێراق دروست بکات، چاک دەیزانی گەر ویلایەتی مووسڵ واتە کوردستانی باشووری لەسەر نەبێت، ئەم وڵاتە ناتوانێ بژی و مردنێکی مسۆگەر چاوەڕێی دەکات، وەک جەستەیەکە سەری پێوە نییە. ئەوە بوو بە زۆر کوردی باشووری خستە سەر عێراق، کوردیش نەچووە ژێرباری عێراقیبوونەوە. لەوساوە عێراق بۆ ئەوە خۆی لە مردن دوور بخاتەوە بە زەبری هێز کوردی ناچار کردووە بێتە ژێر دەسەڵات و حوکمڕانی بەغدا. کەچی كاتێك بەغدا بەهێز بووە دەستی لە هیچ نەپاراستووە و کوردی خستووەتە ژێر پۆستاڵەکانییەوە، کە لاوازیش بووە هەندێ مافی لاوەکی بە کورد بەخشیوە.
گەر بمانەوێ ئەم راستییەی سەرەوە بکەین بە بنەمایەکی سیاسی یان وەک بنەمایەکی سیاسی وەریبگێڕینەوە، دەبێت بەمە: عێراقی لاواز هەندێ مافی کورد دەدات، بەڵام هەر کە خۆی گرتەوە و خۆی رێکخستەوە دێتە سەر کوردستان و حکوومی ناوەندی دەسەپێنێ بەسەریدا.
ڕاستییەكەی دۆخێکی پێچەوانە زاڵە بەسەر ئەم هاوکێشەیەدا، لە پێوەندی نێودەوڵەتی پێی دەڵێن یاریی کۆی سفر (zero sum game): بەغدا و کوردستان لە یەک کاتدا ناتوانن براوە بن. بەغدای بەهێز واتە کوردستانی لاواز.
٢- لە سەرەوە پرسیم کوێ رێک دەخەینەوە؟ ئێستە دەپرسم بۆ کێی رێک دەخەنەوە؟
لە رووخانی سەدام حسەینەوە تا ئێستە، عادل عەبدولمەهدی لێ دەرکە یەک سەرکردەی عێراقی نەبووە دان بە مافی کورددا بنێت. ئەو تاقە سەرکردەیە تا ئاستێك لەگەڵ کورد هاوسۆز بووە و بنیاتی هزر و بیریشی رێی پێ دەدا تۆزێ مرۆڤانە چاو لە پرسی کورد بکات. بێ لەوە، کێ هاتووتە سەر دەسەڵاتی بەغدا و کێیش ئۆپۆزسیۆن بووە، هەموویان کێبەڕکێی ئەوەیان بووە زیاتر وەجاخی سەدام رۆشن بکەنەوە. 20 ساڵی رابردوویش باشترین تاقیگە بوو بۆ ئەوەی لەم دەستەبژێرە تازەیەی عێراق تێبگەین کە چەند داخ لە دڵی کوردن و بەرانبەر بە کوردستان شۆڤینین.
لەم دۆخەدا کە روون و ئاشکرایە بەغدای رێکخراو و بەهێز یەکەم کاری راماڵینی کوردستانە، مرۆڤ شۆک دەبێت، چۆن دەكرێ ئێمە خۆمان ببین بە ئامرازی تیژکردنەوەی ئەو چەقۆیە کە بڕیارە ملمان لێکاتەوە.
بەردەوامیدان بە سیاسەتی رێکخستنەوەی بەغدا لێرە بەدواوە هیچ پاساوێك هەڵناگرێ. لەوانەیە پێشتر بە بیانووی پێدانەوەی دەرفەتێک بە بەغدا ئەمە قبووڵکراو بوایە. بەڵام واقیعی عێراق و سیاسەتی بەغدا بەرانبەر کورد لەم ساڵانەی دواییدا، پێشانی دا، ئەو فەلسەفەیەی کە کورد لە سەری گەڕاوەتەوە بۆ بەغدا، ناتوانێ مافەکانی کورد دەستەبەر بکات، بگرە یاریی زیاتریش بە چارەنووسییەوە دەکات و مەترسی گەورەیشی دەخاتە سەر.
لەوانەیە نووسینەکەم تا ئێستە ئەوەی لێ بخوێنرێتەوە دەستبەرداری بەغدا بین، واتە بەشداری لە بڕیار و سیاسەتی بەغدا نەکەین. ئەوە وەک حەز و خواستی من راستە، بەڵام هەموو شتێک بەپێی خواستەکانی ئێمە نییە. بڕیارێک هەیە جارێ بەغدا وەک خۆی بێت و ئێمەی کوردیش دەبێ بەشداری تێدا بکەین. ئێمە ناچارین بەشداری بکەین، کەواتە پێویستە جۆری بەشداریکردنەکەمان بگۆرین.
هەرێمی کوردستان لە بەرژەوەندیدایە فەلسەفەی یەکخستنەوەی و رێکخستنەوەی بەغدا بگۆڕێت بۆ پەکخستن و لێکترازان
هەرێمی کوردستان لە بەرژەوەندیدایە فەلسەفەی یەکخستنەوەی و رێکخستنەوەی بەغدا بگۆڕێت بۆ پەکخستن و لێکترازان و چەقاندنی بەغدا لەم دۆخە شپرزەیدا. باشتر وایە کورد ئەمە بکات بە ئەرکی لە پێشینەی بەرانبەر بەغدا و بیکات بە ناونیشانی نوێی سیاسەت و پلانی داهاتووی.
بۆ نموونە، لەم هەفتانەدا بڕیارە کورد بۆ حکوومەت و کابینەی نوێ بچێتەوە بەغدا، دەتوانێ لە پشکی خۆی کاراکتەری وا دابنێت کە کار بۆ جێبەجێکردنی ستراتیجە تازەکەی دەکەن.
کورد چەندان بەرپرسی باڵای هەیە. سەرۆک کۆماری لە دەستە. وەزارەتێکی سیادی و جێگرێکی سەرۆکی پەرلەمان و چەندان وەزارەت و بەڕێوەبەری گشتی و دەیان پەرلەمانتاری هەیە، دەتوانن هەرکامیان لە بواری خۆیدا پایتەختی عێراق زیاتر شپرز بکات.
ئەم ستراتیجە تازەیە لە یەک کاتدا دەتوانێ گوشاری سەر هەرێمی کوردستان کەم بکاتەوە، شەڕی چارەنووسسازی کوردستان و عێراقیش بباتەوە بەغدا، واتە شوێنی هەستیاری بڕیار و دەسەڵاتیان، لەوێشەوە کۆسپ و تەگەرەی رژد بخاتە بەردەمیان.
بەدەر لەمە، گەر کورد پێداگری لەسەر سیاسەتی پێشووی بکاتەوە، دەتوانین پێشبینی ئەوە بکەین هاوسەنگی و هاوبەشی و رێکەوتن زیاتر دەکەونەوە پەراوێزەوە. لەو حاڵەتەدا کورد لە تای سووکی تەڕازوەکەدایە و لە سیستمی رێکەوتندا وەک هاوبەش مامەڵەی لەگەڵدا ناکرێ. ئەمەش مۆتەکەی هاتنەوەی بەغدا زیاتر لە جاران بەهێزتر دەکاتەوە.