هەڵبژاردنی دەستەی سەرۆکایەتیی پەرلەمانی عێراق پەردەیەکی نوێی لە گۆڕانگارییەکانی گۆڕەپانی سیاسەتی ئەم وڵاتە خستەڕوو. پەردەی پێشووی گۆڕەپانی سیاسەتی عێراق لە ساڵانی رابردوو بریتی بوو لە یەکبوونی ماڵی شێعە، هاوئاهەنگی رێژەیی ئێران و ئەمەریکا، بێ کاریگەری رەوتی سوننە کە هیچ پاڵپشتییەکی هەرێمی و نێودەوڵەتی رێکخراوی لێ نەدەکرا و ناتەبایی ماڵی کورد.
زۆر هۆکار هەبوون ماڵی شیعەیان یەکدەخست. ساڵانی سەرەتا رووخانی سەدام، ترس لە گەڕانەوەی دەسەڵاتی جاران بەس بوو بۆ ئەوەی شیعە بیر لە بژاردەی چەند ریزی نەکاتەوە و چارەنووسی نەداتە دەست سەرکێشیی. دەبێ ئەوەش لەبیر نەکرێت پاڵپشتی و چاودێری و گوشاری ئێرانیش لەکاتی خۆیدا رێگاکانی لێکترازانی شیعەی پڕ دەکردەوە.
ئەمەریکییەکانیش بۆ هێشتنەوەی ئەو شتەی ناوی عێراقە، پێویستیان بە شیعە بوو. کورد بە ڕاشکاوی لەگەڵ عێراق نەبوون، بگرە دژی ئەم وڵاتەیش بوون و داوای سەربەخۆییان دەکرد. سوننە ئۆپۆزسیۆنی دەسەڵات و تەنانەت لێشی یاخی بوون. لەم هەلومەرجەدا ئەگەر لێکترازانیش بکەوتایەتە ناوماڵی شیعە، هەر لە بەغداوە تا بەسرە دەرگای ناکۆکی و بگرە شەڕی ناوخۆیی شیعە-شیعە دەکرایەوە. ئەمەریکا لەم دۆخەدا وڵاتەکەی بۆ بەڕێوە نەدەچوو و تێچووی تێکچوونی عێراقیش هێندە زۆر بوو، ئەمەریکا هەر نەیدەویست بیریشی لێ بکاتەوە. ئەوە بوو ناچار بوو بەردەوام پاڵپشت بێ بۆ یەکخستنی ناوماڵی شیعە.
کۆی ئەمانە وایدەکرد کەلێنە سیاسی و ئابووری و کۆمەڵایەتییەکانی ناو شیعەی عێراق دەرفەتیان نەبێ خۆیان دەربخەن یا بتەقنەوە. بەڵام لە ئەنجامی ئاڵوگۆڕێکی قووڵدا ئیتر تەنانەت ترس و پاڵپشتی هەرێمی و نێودەوڵەتیش ناتوانێ چیتر رێ بە تەوژمی ئەم کەلێن و درزانە بگرن. ئەوان وەک ئاوی پشت بەنداوێکن ساڵانێکە دەرفەتی رژانیان لێ گیراوە، بەڵام ئێستە یا لە بەنداوەکە دەڕژێن یاخۆ درزی تێدەخەن و دواجار دەیتەقێنن.
ئەوەی رۆژانی رابردوویش پێشاندەری ئەو راستییەیە ئیدی ناکرێ لەسەر داوای ئێران و ئەمەریکا و هەروەها بە راسپاردە و تکاورجای وەک با دەسەڵاتمان لەدەست دەرنەچێت، رێ لەم تەوژمە بگیرێ.
هەڵبژاردنی دەستەی سەرۆکایەتیی پەرلەمان، کەرتبوونی دراماتیکی ناوماڵی شیعەی دەرخست، ئەوان ئیتر بەسەر دوو بەرەی تەواو ناکۆکدا دابەش بوون. ئەگەر گوشاری دەرەکیش نەبێت، لەوانەیە پشت لە میراتی هاوبەشی بیست ساڵی رابردوویشیان بکەن.
لە لایەکی ترەوە، لە چەند خولی رابردوودا کابینەكانی حكوومەتی عێراق بە گشتی، شوێنپەنجەی هەم ئێران و هەم ئەمەریکای پێوە دیار بوو. جۆرە هاوئاهەنگیەکی رێژەیی هەبووە بۆ دانان و لادانی کارەکتەرەکان. بەڵام ئێستە لەبەر چەند هۆکارێک لەوانە: "دانووستانەکانی ڤیەنا"، هەردوولا کار بۆ ئەوە دەکەن لە هەموو لایەکەوە زیاترین گوشار بخەنە سەر لایەنی بەرانبەر. تا لەم رێگایەوە لە دانووستانی ئەتۆمی پاشەکشەی پێ بکەن.
پێدەچێت ئەمەریکاییەکان دەستپێشخەر بووبن بۆ ئەم مەبەستە، واتە ویستبێتیان عێراق بکەن بە گۆڕەپان و دەرفەتێک بۆ ئەوەی گوشاری زیاتر بخەنە سەر ئێران، تا ئاستی داواکارییەکانی لە ڤیەنا کەم بکاتەوە. لەوانەیە ئەمەریکاییەکان ئەو نامەیان بە ئێران دابێت كە ئەگەر لە ڤیەنا دەستبەرداری هەندێ بابەت نەبن، لە دۆسیەی عێراقدا کە زۆر بەلاتانەوە گرنگە، بەربەستتان بۆ دروست دەکەین.
تا ئێستە دیار نییە ئەمەریکاییەکان بە تەکتیکی دەیانەوێ گوشار بخەنە سەر ئێران لە عێراقدا یا نا، ئەمە پلانێکی نوێی ستراتیجییە و دەیانەوێ پاڵ بە هەیمەنەی ئێرانەوە بنێن. ئەمە لەوانەیە لە رۆژانی داهاتوودا زیاتر روون ببێتەوە، بەڵام تا ئەوکات ئەوەی دیارە هەڵبژاردنی دەستە سەرۆکایەتیی پەرلەمان بێ رەزامەندی ئەمەریکا نەبووە، ئەمەیش دەرخەری ئەوەیە كە هاوئاهەنگی رێژەیی ئێرانی – ئەمەریکایی، گۆڕاوە، بۆ لێکترازانی رێژەیی ئەم دوو وڵاتە لە عێراقدا.
لەم هاوکێشەیەدا پێگەی سوننە ئاڵوگۆڕێکی سەیری بەسەردا هات
لەم هاوکێشەیەدا پێگەی سوننە ئاڵوگۆڕێکی سەیری بەسەردا هات. سوننە لە 20 ساڵی رابردوودا بەردەوام کارەکتەرێکی پاکتاوکراو و لەتلەت و بێ کاریگەریی بووە، لەوەیش گرنگتر، هیچ پاڵپشتییەکی هەرێمی و نێودەوڵەتیشی لێ نەکراوە، زۆر نابێ گەر ناسناوی ئەکتەرە پەراوێزخراو یا لەبیرکراوەکەیان لێ بنرێت. بەڵام ئەوان لە رۆژانی رابردوو نمایشێکیان لە یەکڕیزی و بەرنامەی هاوبەش پێشکەش کرد. پێدەچێت ئەمە بەشێکی بەرهەمی پێگەیشتوویی دەستبەژێری سوننە بێت کە پاش 20 ساڵ کەوتن و گلان، فێری ئەو یاسایانە بوون لە سیاسەتی عێراقیدا دەگوزەرێ. بەڵام ئەگەر وردتریش سەیر بکەین، دەکرێ شوێندەستی چەندان وڵاتی هەرێمیش لە یەکخستنی گوتار و سەرکردایەتی سوننەدا بدۆزینەوە.
رۆژنامەنووسان باس لەوە دەکەن لە چەند مانگی رابردوودا جاک سۆلیڤان راوێژکاری ئاسایشی نیشتمانی ئیدارەی جۆ بایدن، میسر و ئۆردن و سعوودیە و ئیماراتی هانداوە پێوەندییەکانیان لەگەڵ عێراق بەتایبەت سوننەکان، نوێ بکەنەوە و لە بەرانبەر وڵاتانیتر، هاوپەیمانیەتی عەرەبی لە عێراقدا ببوژێنەوە. ئەگەر ئەم شتە راست بێت، دەکرێ دەرئەنجامەکانی هەم لە هاتنەوەی سوننە و هەروەها رادیکاڵتر بوونی داواکارییەکانی موقتدا سەدردا ببینین. تەنانەت دەتوانین باس لەوەش بکەین ئەمەریکاییەکان یەک قۆناغیتر چوونەتە پێشەوە و گوشار خستنەسەر ئێران لە عێراق، تەنیا پێوەندیدار بە دانووستانەکانی ڤیەناوە نییە. بە پێچەوانەوە ئەمە سەرەتای هاوکێشە و یاسا و رێسای نوێی یاریکردنە لە عێراقدا، کە خۆی لە بەشداری کاراتری سوننە و هەروەها گەڕانەوەی بەهێزی وڵاتانی عەرەبی و تەنانەت تورکیا بۆ سیاسەتی عێراق، دەبینێتەوە.
لەم نێوانەدا ئەوەی زۆر نەگۆڕاوە کوردە، کورد لە دوای ساڵی ٢٠١٢، واتە ئەوكاتە هەوڵ درا مالیکی لەکار لابدرێت لە دۆخی لێکترازاندا ژیاوە. بەردەوام بەسەر دوو بەرەدا دابەش بووە، ئەمە لە خیانەتی ١٦ی ئۆکتۆبەردا ئەنجامی ماڵوێرانکەری لێکەوتەوە. ئەگەرچی لە هاوینەوە تا ئێستە کورد توانیویەتی قۆناغی باش بۆ لێکتێگەیشتنی ناوخۆیی ببڕێت و هەندێ نزیکبوونەوەیش دروست بکات، بەڵام رووداوەکانی پەرلەمان جارێکیتر دەریخست کورد هێشتا زۆر دوورە بۆ ئەوەی بگاتەوە بە مانگە هەنگوینییەکەی ساڵانی ٢٠٠٣ تا ٢٠٠٩. ئەگەرچی باس لەوەیش دەکرێ ئەم ناکۆکییە لەوانەیە بچێتە خانەی دابەشکاری رۆڵەوە لە بەغدا و کورد تێگەیشتنی قووڵتر و تا ئاستێك یەکگرتووتری هەبێت. بەڵام پێناچێت ئەم گریمانەیە زۆر لەگەڵ راستییەکاندا بێتەوە و ئەوان هێشتا دوورن لە یەکخستنی گوتار و جیهانبینی و ئامانج و تەنانەت ستراتیجەکانیشیان.
گێمی یەکەمی یارییە لێوانلێو بوو لە گۆڕانکاری دراماتیکی، بەڵام مەرج نییە لە گێمی دوومەیشدا ئەمە روو بداتەوە. هەموو شتێک بەندە بە کاتەوە، کەوابوو دەبی چاوەڕێی گێمی دووەمی یارییەکە بکەین.