یەكەم/ رووداوێك كە نابێ روو بدات
ئەوەی لە رۆژئاڤای كوردستان روو دەدات، ئەوەی بەرانبەر رۆژئاڤای كوردستان دەكرێت دۆخێكە لە دەرەوەی هەموو تێگەیشتن، بنەما و میتۆدەكانی ئەخلاقە. وڵاتە گەورەكانی دنیا دەیانەوێ رووداوێك روو بدات وەك ئەوەی خۆیان دەیانەوێت نەك وەك ئەوەی كە دەبێت روو نەدات.
ئەمڕۆ رۆژئاوای كوردستان چەقی گەورەترین، گەرمترین و تازەترین رووداوی سیاسی دنیایە. دامەزراوە و ناوەندە نێودەوڵەتییەكانی دنیای ئەمڕۆ كارخانەی بەرهەمهێنانی رووداوی سیاسین، خەریكی پیشەسازی رووداوەكانن. بكەرەكانی ناو ئەو ناوەندانەی گوایە نوێنەرایەتی دنیا دەكەن، گوایە دۆخی ئاسایشی دنیا دەپارێزن و پارێزگاری لێ دەكەن، گوایە ناهێڵن ژن، پیاو، بەساڵاچوو، پیر، پەككەوتە و منداڵ ببنە قوربانی و پارچە پارچە بكرێن، هەریەكەیان بە جۆرێك و بە مۆدێڵێك رووداوی خەمناك، رووداوی دژ بە بنەماكانی مافی مرۆڤ و رووداوی تراجیدی دروست دەكەن.
توركیا دەیەوێ دۆخێك لە رۆژئاڤای كوردستان دروست بكات "مرۆڤ ببێت بە گورگی مرۆڤ"، دۆخێك وەك ئەوەی "تۆماس هۆبس" وێنای كردووە بۆ قۆناغی دۆخی سروشتی، قۆناغی بەر لە كۆمەڵگەی سیاسی و گرێبەستی كۆمەڵایەتی.
باڵادەستبوونی توركیا بەسەر رۆژئاوای كوردستان و ناوچەكانی تر، رووداوێكە نابێ روو بدات و ببینرێت. توركیا ئەمڕۆ لە هەموو چركەساتێك زیاتر، لە هەموو سەردەمێكی مێژوویی زیاتر خەون بە زیندووكردنەوە، بووژاندنەوە و بنیاتنانەوەی ئیمپڕاتۆری عوسمانی نوێ دەبینێت.
عوسمانیزمی نوێ كار بۆ ئەوە دەكات بكشێت و رووبەرە جیۆگرافییەكەی خۆی فراوان بكات، رووداوی سیاسی دروست بكات و رەگەزەكانی هێز بەدەست بێنێتەوە. ڕاستییەكەی توركیا كار بۆ ئەوە دەكات ئەم خەیاڵ و ستراتیجەی لەڕێی رووداوی تر و ناوی ترەوە بەدەست بهێنێت. رووداوی گەڕانەوە بۆ ئیمپڕاتۆریی سەخت و پڕ سەركێشییە. دیارە ئەردۆغان پلان دادەنێت لەرێی رۆژئاوای كوردستانەوە هەنگاوی سەرەتا بنێت. رۆژئاوای كوردستان بكات بە دەستپێكی رووداوێك كە نابێت روو بدات.
دووەم/ گەڕانەوەی سوپای سووریا و چیڕۆكێكی تازە
هێزەكانی سووریای دیموكرات و پەیەدە لەگەڵ رژێمی سووریا گفتوگۆ دەكەن، گفتوگۆ لەبارەی ئەوەی چۆن بگەڕێنەوە بۆ باكوری سووریا و رووبەڕووی سوپای توركیا ببنەوە. ڕاستییەكەی كێشەی سنوور لە نێوان كۆماری توركیا و رژێمی سووریا كێشەیەكی لەمێژینەیە. دوای جەنگی یەكەمی جیهان، دوای دیزاینكردنەوەی نەخشەی سیاسی بەشێكی خۆرهەڵاتی ناوەڕاست، دوای لەدایكبوونی چەند دەوڵەتێكی تازەی وەك توركیا و سووریا، سنوور دەبێت بە خاڵی بنەڕەتی ململانێ لە نێوان ئەم دوو وڵاتەدا.
توركیا نۆستالیجیا و میراتێكی ئاینی و مێژوویی هەیە لەو وڵاتەدا. گۆڕی سلێمان پاشا، تەلارسازی سەردەمی ئیمپڕاتۆری عوسمانیزم، چیڕۆكی حوكمڕانی عوسمانییەكان لەو وڵاتەدا، ریفۆرم و چاكسازییەكان، حوكمداری و سیستمی ویلایەت، ئاین و باج و سیستمی بیرۆكراتیی و ئامێری كارگێڕی، سەرباز و سوپا و بە مۆدێرنكردنی سوپا.. هتد، هەموو ئەمانە بەشێكن لە یادەوەری دەوڵەتی عوسمانی لە دەرەوەی خاك، زەوی و سنوورەكانی خۆی. بۆیە توركیا كار بۆ ئەوە دەكات دووبارە خۆی بلكێنێتەوە بە جەستەی رابردووی، جیۆگرافیا سیاسی و خەونەكانی دوێنێی.
گەڕانەوەی سووریا و رژێمەكەی بۆ باكوری سووریا و رۆژئاوای كوردستان پچڕاندنی ئێستەیە بە دوێنێ و رابردوو و نۆستالیجیای دەوڵەتی توركیا. چیڕۆكی گەڕانەوەی ئەسەد و سەربازەكانی بۆ ناوچە كوردییەكان، دووبارە بنیاتنانەوەی هەندەسەی سیاسی و سۆسیۆلۆجی بەعس و رووبەڕووبوونەوەیە لەگەڵ توركیادا. رووسیا دەیەوێ لەرێی سوپای ئەسەدەوە سووریا بگۆڕێت بۆ پانتاییەكی رووسی، جیۆپۆڵەتیكی رووسی زاڵ بكات، بیسەپێنێت بەسەر ئەوانی تردا.
سێیەم/ ئەمەریكا و رووسیا كامیان براوەن؟
ئەو پرسیارە جەوهەرییەی دەكرێ و ئاراستە دەكرێت، پرسیاری براوەبوون و دۆڕاندنی ئەكتەر، داڕێژەر، بڕیاربەدەستەكانی سووریایە. لە دوای بەهاری عەرەبییەوە رووسیای فیدڕاڵ سووریا بە دەرگە و دەرفەت و رووبەرێكی زێڕین دەزانێت بۆ هەستانەوە و زیندووبوونەوەی. ڕاستییەكەی رووسیا پێی وایە سووریا و رووداوەكانی ناوی ئۆكسجینی دووبارە زیندووبوونەوە و بەخۆهاتنەوەی رووسیان لە دنیا، لە ئاستی نێودەوڵەتیدا، لە كۆمەڵگە و شانۆی دنیادا.
لە دوای رووخانی یەكێتی سۆڤیەتی جاران و رووخانی سیستمی سیاسی جووت جەمسەری و لەدایكبوونی سیستمی سیاسی تاك جەمسەری، رووسیا خۆی بە لاواز و دۆڕاو دادەنا، خۆی وەك هێزێكی لۆكاڵ و بێ هەژموون وێنا دەكرد. راستە لەڕووی ئایدۆلۆجیاوە رووسیا چوارچێوە، ئۆردەر و بونیادێكی تری لە هەناوی خۆیدا هەڵگرتبوو، بەڵام لە رووی سیاسەتی دەرەوە و جووڵە دەرەكییەكانی وای هەست دەكرد لە دەرەوەی سیستم و نۆڕم و بەها نێودەوڵەتییەكانە.
ئەمڕۆ ئەمەریكا دەیەوێ سووریا جێ بهێڵێت، چیتر سەرباز و سوپای ئەمەریكی لە سووریا ئامادە نەبێت. دیارە دۆناڵد تڕەمپ نایەوێت چیتر ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمەریكا لە دەرەوەی خۆیدا ئامادەیی هەبێت، دەیەوێ بەرەو ناوەوە بكشێتەوە. كێشە و ململانێكانی دنیا بە ئەكتەرەكانی تر و بەهێزەكانی تر بسپێرێت.
ئەم جووڵەیە بەرەو دواوە، بەرەو ناوەوەی وڵات ئاڵۆزە، لێكدانەوەی زۆر و راڤەی فرەڕەهەند هەڵدەگرێت. پاشەكشەی ئەمەریكا دۆڕانە یان وەرچەرخان؟ پێ دەچێت بە جێهشتنی سووریا لەلایەن ئەمەریكاوە وەك دۆڕانی ئەمەریكا لە ڤێتنام لێكدانەوەی بۆ بكرێت. بەڵام تڕەمپ نایەوێ پارەی زیاتر و چەكی زیاتر بۆ دەرەوەی خۆی خەرج بكات.
پاشەكشەی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمەریكا لە سووریا سەرەتایەكی نوێیە، دەستی رووسیا كراوەتر دەكات، ناسنامەی رووسیا و هەژموون و جووڵەكانی دادەڕێژێتەوە. رووسیا دژ بە ئەمەریكا لە سووریا بوو. سووریای پۆست-ئەمەریكا بەتەواوی دەبێت بە یەكەیەكی جیۆپۆڵەتیكی و جیۆستراتیجی رووسی. رووسیا وەك براوە خۆی نمایش دەكات.