شوناس لە ناو كایە جۆراوجۆرەكاندا

عادل قادری

ئێمە بەردەوام شوناسی خۆمان لە پێوەندی لەگەڵ ئەو شتەیدا وا ئێمە نین پێناسە دەكەین، بۆیە ئەوەی كە ئێمە نین دەشێت قەڵافەت و بیچمێكی شەیتانی و دزێو و ناحەز پەیدا بكات و لە قەوارەی "ئەوانی تر"دا وێنا بكرێت. 1 

ئەم تێڕوانینەی گرین بلات كە تێم و ناوەڕۆكێكی شوناستەوەرانەی هەیە لە پێوەندی لەگەڵ دەسەڵات و هاوكێشە و فێڵ و تەڵەكە وشیار و ناوشیارەكانی "دەسەڵات"، بەم شێوەیە درێژە دەدرێت:

تا شوێنێك كە من دەتوانم بیڵێم لە هەموو ئەو بەڵگە و دەقانەی كە كۆم كردوونەتەوە، هیچ شوێنپێ و جێدەستێك لە زەینیەتی دانسقە و تۆكمە و قوتاربوو لە كۆت و پێوەند، بوونی نییە؛ راستییەكەی وا دێتە پێش چاو كە مرۆڤ تا ئاستێكی زۆر بەرهەمهاتوو و دەرهاوێشتەی ئایدۆلۆجیاكانی ناو هاوكێشەكانی دەسەڵات لە كۆمەڵگەیەكی تایبەتە. 2

لەم تێڕوانینەی بلاتدا چەند خاڵی زەق بەدی دەكرێت؛ 1- ئەوەی كە ئێمە ناتوانین فامێكی بەدەر لە پاشكۆ و كۆنتێكسی(context) زەینی و شوێن-كاتی خۆمانمان هەبێت و ئەمەش پێداگری لەسەر بوون و مێژووە وەك فیگۆرێكی زمانی و وتەیی و دەقئاسایی بوون، هەروەها گەڕاندنەوەی رێژەگەرێتییە بە فۆرمی تر بۆ ناو دەق و هەناوی پیت 2- ئەوەی كە ئێمە بەردەوام لە ئارەزوو(desire)یەكی شوناسمەندانەدا دەژین و فیگۆرە زمانییەكان هەوڵ و كۆششن بۆ خۆدۆزینەوە و شوناسدۆزیی، بەڵام دەشێت ئەم پرۆسێسە بە رەهەندێكی وشیارانەدا تێپەڕێت كە لە پلەی یەكەمدا وا دەردەكەوێت لە سەرزەوین و هەرێمێكی جێگیری شوناسداین، كەچی كاتێك وشیار دەبینەوە و فیگۆرە زمانییە رێكەوتنییەكان و سەفەری ناوی پیت لێك دەدەینەوە، دەزانین تەنیا شتێك كە دەشێت لێی دڵنیا بین وەهمی گەورە گەورەیە كە دادەبەزێتە سەر وەهمی وەهم و بڵق.. تۆق 3- لایەنی تر ئەوەیە كە ئێمە بەردەوام لە داو و بۆسەی تۆڕەكانی دەسەڵاتین، بە ئەرشیڤ و رێكخراو و فەرمانبەر و شوقە و.. كووچە و كۆڵان و توێكانیەوە، دەبێ یەكەم شتێك بێت لێی وشیار بینەوە واتە گەیشتنە بە وشیاری"وەهم"، كە پلەیەكی بەرزە لە تێفكرین لە ناو پاش پێكهاتەخوازی و مێژووخوازیی نوێدا، بەردەوام وشیار و گوماناوی بین كە ئەمەش رەنگە داوێكی دەسەڵات بێت، بۆیە دەبێت ئەم ئەگەرە دابنێین كە وەهمی وەهمە و پیتە سەرابییەكانیش تەنیا فۆرمێكن لە دەركەوتن و پێناسەی داسەپێندراو بۆ بەرژەوەندییەكانی دۆڵپای دەسەڵات و سەر و زمان و كلك و چزەكانی. ئەوەی دەمێنێتەوە بۆ ئێمە لەم هاوكێشە سامناكەدا، كۆچەرییانە بوون و سەفەركردنی بەردەوامە بە ناو پیت و دال و ئاماژە بەتاڵ و بۆشەكانی.  "واتە لە روانینی ماتریالیستە كولتوورییەكانی بەریتانی كە تێگەی بلات تێیدا رەخنە و چاكسازی كرا، ئەم خاڵەی چوارەم زەقترە، ئەوان دەڵێن هەر مێژوویەك لە داپڵۆسان و سەپاندن و چەوساندنەوە، مێژوویەكیشی لە بەرخۆدان و راسان لەناخی خۆیدا هەڵگرتووە، بەرخۆدان تەنیا نیشانە و پیتێك بۆ داپڵۆسان و پاساوێك بۆ چەوسێنراوەیی نییە، بەڵكو نیشانەی راستەقینەی "جیاوازیی"ەكی نكۆڵی لێنەكراوە كە بەردەوام لەمپەرە لە بەردەم ئەوەی كە دەسەڵات بیەوێت دەرگەكان بەرووی گۆڕاندا دابخات." 3

بەگشتی پاش پێكهاتەخوازەكان بەرلەوەی وەڵامدەرەوە بن پرسیاركەرن، ئەوان سەرنج دەدەنە ئەو "جیاوازییانە"ی نێوان ئەو شتەی كە دەقێك دەیڵێت و ئەو شتەی وا بیر دەكاتەوە كە گوتوویەتی، ئەوان دەق پێملی ئەوە دەكەن لە دژی خۆی بوەستێتەوە و لە سووڕان و گەڕانی دەق بۆ ئەوەی كە واتایەك بدات بەدەستەوە دوورەپەرێزن. ئەوان تەنانەت دانسقەبوونی ئەدەبیش رەت دەكەنەوە و فیگۆرە غەیرە ئەدەبییەكانیش بە لێكدانەوەیان وەكو ئەدەب، پێكهاتەشكێنی دەكەن. ئەم تێڕوانینەی پاش پێكهاتەخوازەكان مەشرووعییەت و رەوایی دەدات بە زۆر لە گێڕانەوە و فیگۆرە ئەدەبی و غەیرە ئەدەبییەكان و هەڵگری ئەو توخم و تێڕوانینە فەلسەفییەشە كە لە سەرەوە باسم كرد.

سەرچاوە و ژێدەرەكان:

1- رامان سلدن، پیت ویدسون، راهنمای نڤریە ادبی معاصر، ترجمە عباس مخبر، ص 209

2-سەرچاوەی پێشوو.

3-هەمان سەرچاوە ص 210