زرار محەمەد مستەفا ساڵی 1937 لە رواندز لە دایك بووە و لە دامەزرێنەرانی كۆمەڵەی هونەر و وێژەی كوردی-لقی رواندزە. ئەو لە دیدارێكی "وشە"دا باس لە رۆڵی كۆمەڵەی هونەر و وێژەی كوردی دەكات و رەخنە لە رەوتی هونەریی ئێستە دەگرێت و دەڵێت، هەریەك لەو لاوە دێت دەستی خستووەتە بنگوێی و خۆی بە هونەرمەند و موزیكزان دادەنێت.
٭وەك سەرەتا چۆن دەستتان بە كاری هونەری كرد؟
خولیام بۆ هونەر وای كرد بێ ئەوەی كەس هاندەر بێ، دەست بەكاری هونەری بكەم، ساڵی 1971 لەگەڵ كۆمەڵێك هاوڕێ تیپێكی بچووكمان دامەزراند و كۆمەڵێ ئامێری سادەمان كڕی، برادەرێكی كەركووكی هەبوو تۆزێكی دەزانی، بۆیە لەگەڵ ئەو دەستمان بە ژەنین و ڕاهێنان كرد تا ساڵی 1974 بەهۆی بارودۆخی ئەوسا وازمان هێنا.
٭كۆمەڵە ساڵی چەند و لە كوێ و چۆن دروست بوو؟
لە 16ی ئابی 1977 كۆمەڵەی هونەر و وێژەی كوردی لە ڕواندز دروست بوو، بەشێك بوو لە لقی هەولێر، یەكەم كۆبوونەوە بە ئامادەبوونی خەلیل یابە سەرۆكی لقی هەولێر و فەرید زامدار كرا، دواتر من وەك سەرۆك هاتمە هەڵبژاردن، سەردار محەمەد عەلی سكرتێر و فەوزی جەودەت ژمێریار و شاكر سابیر وەك بەشی هونەری، سامی عەبدولقادر ئەندام و ئەوانە دەستەی یەكەمی كۆمەڵە بوون، بە كۆمەڵێك كەرەستەی سادەوە دەستبەكار بووین و لیژنەمان دانا و لە چەند بەشێكی وەك موزیك و شانۆ و شێوەكاری و ئەدەبی, كرانەوە. تا ساڵی 1980 لەژێر ئەو ناوەدا كارمان كرد، دواتر یەكێتیی نووسەرانی كورد ڕەخنەیان گرت كە نابێ ئەو بەشەی ئەدەبی پێوە بێت، بۆیە بڕیارمان دا و ناوەكەمان گۆڕی بە كۆمەڵەی هونەرە جوانەكان لقی- ڕواندز.
٭كار و چالاكی ئێوە زیاتر لە چ بوارێكدا بوون؟
بواری موزیك و شانۆ و شێوەكاری دەگرتەوە، یەكەم شانۆگەری ئێمە بەناوی "نهێنی پیشە" ساڵی 1982 پێشكەش كرا، دەقی شانۆگەرییەكەم لە عەرەبییەوە كرد بە كوردی و پێشكەشمان كرد، هەروەها لە نەورۆز و بۆنە نیشتمانییەكاندا بەردەوام شانۆگەریمان پێشكەش كردووە وەك شانۆیی "كاوەی ئاسنگەر"، بەڵام ئەوەی زیاتر كۆمەڵەكەی پێش خست تیپی پاشای گەورە بوو، ئەو تیپە 75 گۆرانیی تۆمار كرد، یەكەم كەس لای ئێمە گۆرانییان تۆمار كرد، وەلی دۆسكی، ئەحمەد مەندانە و خدر بێجانی بوون. هەروەها نەجمەدین غوڵامی ساڵی 1989 پێوەندی پێوە كردین و نزیكەی شەش گۆرانیمان بۆ تۆمار كرد، بۆ هونەرمەند هاوتا ئەسعەد شەش گۆرانیمان تۆمار كرد و چەند گۆرانییەكمان بۆ تیپی منداڵانی حزبی دیموكراتی كوردستانی ئێران تۆمار كرد، هاوكات ئەبوبەكر لێگزی هونەرمەندێكی تری خەڵكی مهاباد بوو نزیكەی 26 گۆرانیمان بۆ تۆمار كرد. ساڵی 1989 هونەرمەندان عەدنان كەریم و بەهجەت یەحیا و ئافرەتێك ناوی ڕازاو بوو هاتنە لای ئێمە، یەكەم گۆرانییان لای ئێمە تۆمار كرد و ساڵی 1987 بەرهەمی سیمفۆنی موزیكی كلاسیكی لە هەولێر لە فێستیڤاڵێكی گەورە نمایش كرا كە جەماوەرێكی زۆر و كەسایەتی دیاری هونەری لەوێ بوون. مامۆستا ئامانج غازی كۆڕەكەی بەڕێوە برد، لەسەر "بیتهۆڤن" پێنج پارچە موزیكی بیانی پێشكەش كران، ئەوە سەرەتای دامەزراندنی ئۆركێسترای پاشای گەورە بوو كە یەكەم بەردی بناغەمان دانا. پاش راپەڕینی ساڵی 1991 كۆنسێرتمان بۆ ناسری ڕەزازی لە سۆران، ڕواندز و چۆمان و ڕانیە كرد، ساڵی 1992 كۆنسێرتێكی ترمان بۆ شڤان پەروەر كرد كە هەست و حەماسەتێكی زۆری خەڵكی تێدا بوو، ئێستەش ناوە ناوە لێ دەدرێنەوە.
٭لە پای ئەو چالاكییانەی ئێوە بەتایبەت لە بۆنە نیشتمانی و نەتەوەیییەكاندا، سانسۆری حكوومەتەكانی عێراق بەتایبەت بەعس هەبوو؟
پاڵەپەستۆیەكی زۆرمان لەسەر بوو، هەوڵیان دا ڕێگریمان لێ بكەن. بۆ نموونە ساڵی 1987 سێ گۆرانیمان برد بۆ ستۆدیۆ لە بەغدا، دەبوو بە فلتەری ئەواندا تێبپەڕێت، گوتیان دەبێ سروود بۆ قادسیەی سەدامیش بڵێن، ئێمەیش بەوە ناڕەحەت بووین و شەو دانیشتین بڕیارمان دا یان گۆرانییەكان تۆمار ناكەین یان سروود لە ستۆدیۆ بۆ قادسیە ناڵێین. دواتر ڕێیەكمان دۆزییەوە، گوتمان نە شیش بسووتێ نە كەباب، بڕوایان پێ بێنین بە كارێك سروودێك ئامادە بكەین، شەو لە هۆتێل دانیشتین وەلی دۆسكی شیعرێكی هێنا ناوی "زەنگە زەنگە" بوو كە ئاگری لێ دەباری، دواتر بوو بەهۆی ئەوەی لەسەر ئەو زەنگە زەنگەوە شیعرێك بۆ نیشتمان و خۆشەویستی نیشتمان دانێین و ئاوازمان دانا و ڕاهێنانمان لەسەر كرد، بۆ بەیانی شیعرەكەمان برد، كوڕێكی كوردی لێ بوو بەناوی جەمال، چاوی لێ كرد و گوتی ئەوە شیعرە یان ئاگرە؟
ئینجا بردییە لای بەڕێوەبەری هونەری ئەوكات و بۆی وەرگێڕا، بەڕێوەبەر ڕەخنەی لە وشەی "قازی" لەناو شیعرەكەدا هەبوو، گوتی ئەوە چییە؟ ئەو كوڕە كوردە باسەكەی گۆڕی و پێی گوت، ئەو "قازی"یە نیشانەی بەرەنگاری ئێرانییە، ئیتر رێیان پێ داین و سروودەكە تۆمار كرا، بەڵام هەر بۆ رۆژی دواتر سروودی "زەنگە زەنگە" لە رادیۆی دەنگی كوردستان پەخش كرا. ترسێكی دروست كرد، پاش ئەوە كاك مەسعوود بارزانی هەواڵی بۆ ناردین و گوتی ئەگەر نەتانتوانی بحەوێنەوە، ئێمە رێتان بۆ خۆش دەكەین بگەنە لای ئێمە و بەردەوام بن، هەموو شتێكتان بۆ دابین دەكەین. چەندان جاری تریش تووشی گێچەڵ بووین، لەكاتی نمایشی شانۆگەرییەكاندا مەفرەزەیان بۆ ناردووین، بەڵام بە هەوڵ و ماندووبوونی هەندێك كەس یان رێپێدراوانی كار دەرباز دەبووین، ئێمە ئەوكات هەر كارێكمان دەكرد بە دەستكەوتێكی سیاسیمان دادەنا.
٭ڕۆڵی كۆمەڵە لە پێگەیاندنی كادری هونەری چی بوو؟
كۆمەڵە زۆر كادری پێ گەیاند كە ئێستە لە مەیدانەكەدا كار دەكەن و خزمەتیان دیارە، هەر بۆ نموونە بەشی موزیك سەید ئەحمەد و ئامانج غازی و چەتۆ نەورۆز، بەشی شانۆ كامەران حاجی ئەلیاس, لە بواری شێوەكاری ڕزگار فەقێ عەوڵا ئەمیر و مامۆستا سەلام نەورۆز و چەندانی تر. لە نەوەی نوێش ئێستە بەردەوامن و كەسی باشیان تێدا هەڵكەوتووە.
٭چۆن لە ئێستەی هونەری كوردی دەڕوانن؟
تا پارەیەكی زۆر هەبوو، هونەرمەند لێرە دەچوون لە توركیا گۆرانییان تۆمار دەكرد، بەڵام هەر شێوە و شتی شكڵی بوون، ئاوازی بیانی بوون و نمایشیان دەكرد، بەدڵنیایی ئەو ئاستەی جارانی نییە، ئەو هەستە جوانەی نەماوە، زۆریان لەپێناو دەستكەوت و پارەیە، ئەوەی تریش هەر یەكێك لەولاوە دێت و دەستی خستووەتە بنگوێی و بووەتە هونەرمەند و موزیكی! هۆكارەكەیش داهات و پارەیە و كەناڵە ڕاگەیاندنەكانیش دەستیان لە پشت دەدەن.
وشە/ رواندز- هێمن رەقیب