هەندرێن وەرتی گوتەبێژی سەندیكای زێڕنگرانی هەولێر لە چاوپێكەوتنی "وشە"دا باس لە بازاڕی زێڕ و سەرجەم كێشەكانی پێوەندیدار بەو كانزا گرانبەهایە دەكات و پێی وایە، هەرێمی كوردستان دەبێت بیر لەوە بكاتەوە رێكارێك بۆ ئەوە بدۆزرێتەوە لە ناوخۆی هەرێمی كوردستان بایەخ بە پیشەسازی زێڕ بدرێت، وێڕای دابینكردنی هەلی كار سەرمایەكی زۆر بۆ ناوخۆ گل بدرێتەوە. ئەو وێڕای ددانپێدانان بە سستبوونی كەرتی زێڕ لە كوردستان بەهۆی بڕیارێكی حكوومەتی عێراق، باس لەوە دەكات زێڕ لە هەرێمی كوردستان رۆژ بە رۆژ روو لە كەمی دەكات و ژمارەیەك كۆمپانیا و زێڕنگر لە ژێر كاریگەری بڕیارەكەی بەغدا كارەكانیان هەڵپەساردووە و كەرتی زێڕ لە كوردستانی داتەپاندووە.
سەرمایەكی زۆر بووە زێڕ و وەك یەدەگێكی شاراوە لای هاووڵاتییان و بازرگانان پارێزرا.
بازاڕی زێڕ لە كورستان چۆنە ؟
خۆتان دەزانن لە دوای پرۆسەی ئازادی عێراق لە ساڵی 2003 كە بازاڕێكی ئازاد لە كوردستان و عێراق هاتە كایەوە و كەرتی تایبەت گەشەی كرد، ئێمەش لە چوارچێوەی پێشەی بازرگانی زێڕ توانیمان لە رێی پێوەندییەكانمان لەگەڵ دوبەی و توركیا رێكخستن و تێگەیشتن و جۆرێك متمانە بهێنینە كایەوە. لەگەڵ پەرەسەندنی ئەو متمانەیە باری ئابووری خەڵكی كوردستانیش باشتر بوو، لە ئەنجامدا كۆمەڵانی خەڵكی كوردستان هۆشیاری ئابوورییان لا دروست بوو و ئەمە وایكرد بەشێك لە سەرمایەكانیان بۆ زێڕ بگۆڕن، هەر ئەوەش كاریگەریی لەسەر بەرزبوونەوەی قەبارەی هاوردەی زێڕ هەبوو و گەیشتە ترۆپكی گەشەسەندن، لە ئەنجامدا سەرمایەكی زۆر بووە زێڕ و وەك یەدەگێكی شاراوە لای هاووڵاتییان و بازرگانان پارێزرا.
70%ی بۆ پارێزگاكانی ناوەراست و باشووری عێراق بوو و 30%ی بۆ هەرێمی كوردستان بوو.
قەبارەی ئەو زێڕە چەندە لە كوردستان بوونی هەیە؟
ئەگەر سەرانسەری عێراق بە نموونە وەربگرین، لە ساڵی 2003وە تا شەڕی داعش لەوانەیە سەرووی 10 تۆن زێڕ لە عێراق لە دەستی هاووڵاتییاندا بێت، بەڵام بەداخەوە لەدوای سەرهەڵدانی داعش و خراپبوونی باری ئابووری كوردستان و خەڵكەكەی، ئەو زێرانە بەرەو كەمبوونەوە چوون. كە دەڵێم 10 تۆن ئامارێكی فەرمی نییە و تەنیا لێكدانەوەی خۆمە. چونكە لە هەرێمی كوردستان و عێراقیش ژوورێكی تایبەت بە زێڕ نییە و دامەزراوەیەك لە بەغداش نییە قەبارەی زێڕی هاوردە و هەناردە و كۆی زێڕ لە عێراق بزانێت، ئەمەش هەر لەبەرئەوەیە سیستمی ئایتی یەكگرتوومان نییە. قەبارەی هاوردە و هەناردەی زێڕ پێشی داعش 70%ی بۆ پارێزگاكانی ناوەراست و باشووری عێراق بوو و 30%ی بۆ هەرێمی كوردستان بوو.
80%ی خەڵك فرۆشیاری زێڕ بوون و ژمارەیەكی كەمیان زێڕیان كڕیوەتەوە.
لە ساڵانی فەرحانی ئەم 30%ە هێمایەكی گەشەی خێرای هەرێمی كوردستان بووە، بەڵام ئێستەش هەرێمی كوردستان توانیویەتی ئەو پێگەیەی بپارێزێت؟
ئەم 30%ە رێژەیەكی زۆر باش بوو بۆ هەرێمی كوردستان، بەڵام بەداخەوە هەرێمی كوردستان تووشی تەنگژە و قەیرانی ئابووری بووە و بەهۆی ئەم قەیرانەش یەدەگی زێڕی نوستووی ناو ماڵان و تاك و خیزانیش بەرەو كەمبوونەوە چووە، چونكە لە كاتی تەنگانەدا خەڵك وردە وەردە زێرەكەی دەفرۆشێت و پارەكەی خەرج دەكات. لە چەند ساڵی رابردووی تەنگژەی ئابووری 80%ی خەڵك فرۆشیاری زێڕ بوون و ژمارەیەكی كەمیان زێڕیان كڕیوەتەوە.
قەبارەی هاوردە و هەناردە ئێستە لە كوردستان چۆنە و دەتوانی پێمان بڵێی لە ساڵی 2020 چ قەبارەیەكی زێڕ لە كوردستان هاوردە كراوە؟
پێش ئەوەی لەسەر ئەمە قسە بكەین، با ئاماژە بە ئاماری ساڵی 2013 بكەم كە لەو ساڵەدا 110 تۆن زێڕ هاوردەی هەرێمی كوردستان كرا و 70%ی بۆ پارێزگاكانی تری عێراق رۆیشتووە و 30%ی لە ناوخۆ مامەڵەی پێ كراوە. بەڵام بەداخەوە لە ساڵی 2020 كە كۆرۆنا سەری هەڵدا بەهۆی كەرەنتین قەبارەكە زۆر دابەزی و زیاتر زێڕ هەناردە كراوە. لەگەڵ كەرەنتین كێشەیەكی تر رووی دا كە لە سۆنگەیەكی سیاسییانەوە دەركرا و بەپێی بڕیاری ژمارە 335 ی 31/8/2020 حكوومەتی عێراقی لە رێی كاپتنی كەرتی ئاسمانی عێراقییەوە بڕیارێكی دا و ئاراستەی فڕۆكەخانەكان و لەوانەش هەولێر و سلێمانی كرد كە دەڵێ هەناردە و هاوردەی زێڕ لە هەر سێ فڕۆكەخانەی هەولێر و سلێمانی و بەسرە راگیرا و بڕیارەكەش تا ئێستە بەردەوامە، هیچ بڕێكی زێڕ لەم سێ فڕۆكەخانەیە ناهێنرێتە ژوورەوە هەر چەندە بەسڕا پێشتریش لاواز بوو. حكوومەتی عێراق تەنیا فڕۆكەخانەكانی نەجەف و كەربەلای بۆ ئەو مەبەستە هێشتووەتەوە هاوردە و هەناردەی زێڕ بكەن. لە رووی مەودای جیۆگرافی نەجەف و كەربەلا سەعاتێكیان نێوانە و دەكرا لانی كەم رێ بە فڕۆكەخانەیەكی كوردستانی بدرایە مافی هاوردەكردنی زێڕی هەبێت.
هەزار و 950 زێڕنگر كە لە هەرێمی كوردستان هەن
ئەم بڕیارە چ كاریگەرییەكی هەبووە؟
بەهۆی ئەوەی كە عەرەبەكانیش متمانەیان بە فڕۆكەخانەكانی عێراق نییە و پێشتر هەر لە رێی هەرێمی كوردستانەوە زێڕیان هاوردە و هەناردە دەكرد، دوای ئەو بڕیارە بازرگانیكردن بە زێڕ بە تەواوی سست بووە و ئەوانەی زیانمەند بوون كۆمپانیاكانی هاوردە و هەناردەی كوردستان و هاووڵاتییان و بازرگانانی زێڕن، لە كۆی هەزار و 950 زێڕنگر كە لە هەرێمی كوردستان هەن، ژمارەیەك زێڕنگر وازیان لە پێشەكەیان هێناوە و هەندێك كۆمپانیاش داخراون.
ئامارێكی ورد هەیە بزانرێ چەند كۆمپانیا داخراون و چەند زێڕنگر دوكانەكانیان داخستووە؟
ئامارێكی ورد نییە بەڵام دەتوانم بڵێم لە هەولێر پێنج زێڕنگر داخراون و نزیكەی 10 كۆمپانیاش كارەكانی خۆیان هەڵپەساردووە، ئەو كۆمپانیایانەی ماونەتەوە هیچ كارێكیان پێ ناكرێت، چونكە هیچ رێكارێكی یاسایی نەگیراوەتە بەر بۆ ئەوەی دووبارە دەست بە چالاكییەكانیان بكەنەوە و فڕۆكەخانەكان بكرێنەوە.
هیچ زانیارییەك یان ئومێدێك هەیە بۆ ئەوەی دووبارە لە فڕۆكەخانەكانی دووبارە دەست بە هاوردەی زێڕ بكرێتەوە؟
ئومێد لە سەر رێككەوتنی سیاسی لایەنە سیاسییەكانی عێراق هەڵدەهێنجێنرێت. ئێمە لە سەندیكای زێڕنگرانی هەولێر كە سەندیكایەكی پیشەیین هیچ ئومێدێك نابینین بۆ ئەوەی سیاسییەكان بگەنە رێككەوتن و فڕۆكەخانەكانی كوردستان دەست بەو جۆرە بازرگانییە بكەنەوە، هەرچەندە لە رێی جێگری دووەمی سەرۆكی پەرلەمانی عێراق دكتۆر بەشیر و چەند پەرلەمانتارێكی خۆمان و حكوومەتی هەرێمی كوردستان داواكاری خۆمان گەیاندووە، بەڵام هیچ وەڵامێكی ئەرێنیمان دەست نەكەوتووە بەداخەوە تەنانەت هۆی داخستنەكەش دیار نییە .
لە ساڵی 1944 ەوە زێڕ كۆنگرەیەكی یەكگرتووی جیهانی هەیە، نەدەبوو تێكەڵی ئەو بابەتە سیاسییانە بكرێت.
ئەو رێگرییانە چ كاریگەرییەكی لەسەر نرخی زێڕ هەبووە بەدەر لە هۆكارە جیهانییەكان و گۆڕانكاری نرخی دراو؟
بەدەر لە گۆڕانكاریی نرخی جیهانیی پێم خۆشە لەم روانگەیەوە وەڵامێكی جەوهەریت پێ بدەمەوە، كاتێك بڕیارەكە درا كۆمپانیا هەبوو لە هەرێمی كوردستان سێ ملیۆن دۆلار زیانی كرد، بەڵام كۆمپانیاكانی ئەوان لەو قازانجە سوودمەند بوون، كەوایە لە رووی سیاسییەوە زەربەیەكمان پێ كەوت و ئابووری ئێمەیان خست و من وەك كەسێكی سەندیكایی بە شتێكی سیاسی دەبینم. لە عێراق فڕۆكەخانەكان بە بەشێك لە دەروازە بازرگانییەكان دانراون، لە كاتێكدا لە كۆنگرەی ساڵی 1944 ەوە زێڕ كۆنگرەیەكی یەكگرتووی جیهانی هەیە، نەدەبوو تێكەڵی ئەو بابەتە سیاسییانە بكرێت.
ئایا لە دەروازە وشكاییەكان زێڕ هاوردە دەكرێن؟
ئەو یاسایانەی لە عێراق لەبارەی زێڕ كاریان پێ دەكرێت هی ساڵی 1968ن دەكرێ لە سەرووی یاسا حكوومەت رێنوێنیشی هەبێت و دەتوانرێ رێنوێنیی نوێ دەربكرێ من داوام لە گومرگی گشتی هەرێم كرد و گوتم، دەكرێ لە ئیبراهیم خەلیلەوە قەبارەی هاوردە و هەناردەی خۆمان لەگەڵ توركیا رێك بخەین، بەڵام دواتر دانیشتنمان نەبووە و دواتریش لەبەرئەوەی سیستمێكی ئایتیمان نییە، نەتوانراوە بگەینە مكانیزمێك لە دەروازە سنوورییەكانەوە ئەم كارە بكەین و هەر لە چاوەڕوانی ئەوە دابووین دووبارە ماف بە فڕۆكەخانەكانی هەولێر و سلێمانی بدرێتەوە.
ئێستە زێڕی كوردستان لە كوێوە هاوردە دەكرێت؟
خۆی هاوردەی زێڕ زۆر كەمە و بازرگانان تاك و تەرا لەوانەیە لە رێی بەغداوە بتوانن بیهێنن كە شایانی باسكردن نییە. ئەو رێیانەی زێڕیشی پێ دەنێرێتە دەرەوە بۆ ئەوەی لە بری ئەو دۆلار بێتە كوردستان رێی مەترسیدارن. یەكێكیان رێی مووسڵ بەغدایە كە بەداخەوە لە رابردوودا میلیشیا چەكدارییە نافەرمی و نایاساییەكان پێشتر رێگرییان لە كۆمەڵێك بازرگانی برایانی عەرەب كردووە و بە 300 كیلۆ و 400 كیلۆ زێڕیان لێ ستاندوون و ئەم رێیەش سستە و متمانەی پێ ناكرێت.
ئەی ناكرێ لە فڕۆكەخانەی هەولێر و سلێمانییەوە بۆ نەجەف بنێرێت، پاشان لەوێوە بڕوات؟
ئێمە وەك سەندیكا ئەوە بە خاڵێكی لاواز دەبینین و پێم باش نییە .
بۆ پڕكردنەوەی پێداویستییە سەرەكییەكانیان ناچار بوون زێڕی خۆیان بفرۆشن.
خۆت باست كرد خەڵك زیاتر زێڕ دەفرۆشن تا بیكڕن، دەكرێ وا لێك بدرێتەوە زێڕ لە هەرێمی كوردستان رۆژ بە رۆژ كەم دەكات؟
دەتوانم بڵێم لە دوای 16ێ ئۆكتۆبرەوە كە دۆخی دارایی خەڵك خراپتر بووە زۆربەی خەڵك روویان لە فرۆشتنی زێڕەكانیان كردووە. خەڵك مووچەی دواكەوتووە و یان بڕاوە و بۆ پڕكردنەوەی پێداویستییە سەرەكییەكانیان ناچار بوون زێڕی خۆیان بفرۆشن.
بەڵام بۆ ساڵی 2020 نەتگوت چ بڕە زێڕێك هاوردە كراوە؟
هیچ ژمارەیەك لە بەردەستدا نییە لەبەر ئەو هۆكارانەی باسم كرد جموجووڵێكی ئابووری و بازرگانی ئەوتۆ نەبووە، شەش مانگ كەرەنتین بوو و دوو مانگیش كە تازە خەریك بوو بازاڕ بكرێنەوە، عێراق بڕیارەكەی دا و بەو پێیە قەبارەكە زۆر كەم بووە و بۆ نموونە ئەگەر نیو تۆن هاوردە كرابێت، هی ئەوە نییە باسیش بكرێت.
2019 چۆن بوو؟
دەكرێ بڵێین ساڵی رابردو ئامارەكان زیاتر بوون، بەڵام وەك سەندیكای زێڕنگران تۆ ناتوانی ئامارێكی فەرمی لە من بستێنی چونكە هەم بەشی گومرگی فڕۆكەخانەی نێودەوڵەتی هەولێر لەگەڵ بەڕێوەبەرایەتی گشتی كۆنترۆڵی جۆری ئێستە لە ئاڵوگۆڕی زانیارین و داتاكان نادەن، چونكە بەتەمان ژوورێكی هاوبەش بكەنەوە و سەندیكای زێڕنگران نیگەرانە و پێشتر داواكارییان پێشكەش كردبوو لە رێی پارێزگاری كۆچكردوو، بۆ ئەوەی ژوورێكی تایبەتی بۆ ئەوە پێك بهێنرێت و هەموومان لە ژێر چەتری ئەو ژوورە لە دەوری یەكتر كۆ ببینەوە. لە رێی ژوورێكی راوێژكاری و بە پیشەسازیكردنی كارەكە دەمانتوانی یەدەگی زێڕ دابین بكەین.
وا بڕوات كاری دەستی لە هەرێمی كوردستان لە بواری زێڕ و هونەری نەخشاندنی زێڕ لە ناو دەچێت
پیشەسازی زێڕ لە كوردستان لە چ ئاستێكدایە؟
لە ئاستێكی زۆر نزمدایە، بەداخەوە ئەگەر وا بڕوات كاری دەستی لە هەرێمی كوردستان لە بواری زێڕ و هونەری نەخشاندنی زێڕ لە ناو دەچێت، چونكە هونەر و ستاتیكی و نەخش و نیگارە و ئەگەر ئاوا بڕوات پێنج ساڵی تر لە ناو دەچێت.
لە زێڕنگرەكان دەبینین ئەو زێڕانەی خراونەتەڕوو بە نەخش و شێوازی جیاواز دروست كراون، ئایا ئەوانە لە كوردستان لە مادەی خاوەوە بۆ ئەو شێوازانە دەگۆڕێن و هەر لێرە دروست دەكرێن یان بە ئامادەكراوی هاوردە دەكرێن؟
زۆربەی زێڕی جامخانەكانی كوردستان لە دیزاین و شێوازدا هەمان شێوازی كولتووری و كۆنی كوردەوارین، بەڵام لەگەڵ ئەو بازرگانییە هونەر و پیشەی زێڕ تێكەڵ بە وڵاتانی تر بووە و تەقلید دروست بووە، هەر ئەو شێوە كۆنە هونەرییەی بەرهەمهێنانی زێڕ لە كوردستان لە دوبەی و ئیستانبوڵ تەقلید كراوە، ئەمجارە نەك بە دەست، بەڵكو بە ئامێری پێشكەتووی پیشەسازی زێڕ. لەبەر ئەوەی ژووری زێڕمان نییە لە كوردستان نەمانتوانیوە ئەو پیشەیە بپارێزین و پاڵپشتی بكەین. هەر ئەوەی لە دوبەی و ئیستانبوڵ دروست دەكرێن بە هەمانشێوە لە هەرێمی كوردستانیش دروست دەكرێن.
ئەو زێڕەی زێڕنگران لە هاووڵاتییانی دەكڕن دووبارە دەیخەنەوە ڕوو، یان دەیتوێننەوە و شێوازی تری لێ دروست دەكەن؟
ئەو زێڕانە لەبەر ئەوەی دیزاینیان كۆنە و زێڕیش ساڵانە مۆدێلەكانی نوێ دەبنەوە و لەگەڵ مۆدێلات دەڕوات، ناچار دەبین بیانتوێنینەوە و ئەو زێڕە تواوانەش لەبەر ئەوەی لە هەرێمی كوردستان بانكی زێڕ و ریفاینەریمان نییە كە بریتییە لە دووبارە دروستكردنی قاڵبی زێڕ، بۆیە بەداخەوە ئەو زێڕە تواوانە دەچێتە دەرەوە و قازانجی بە قاڵبكردنی زێڕ بۆ قاڵبی یاسایی 99.9 و 99.5 كە دوو قاڵبی یاسایین و لە كۆنەوە لە عێراق كاریان پێ دەكرێت بۆ دەرەوەیە.
بۆ هەر كیلۆیەك ئێمە 300 دۆلار قازانج دەدەینە دەرەوە
تێچووی كیلۆیەك زێڕی تواوە بۆ قاڵبی ستاندارد چەندە؟
بۆ هەر كیلۆیەك ئێمە 300 دۆلار قازانج دەدەینە دەرەوە و بە هۆی ئەوەی كە بازرگانیكردن بە زێڕ هەمیشەییە چوونە دەرەوەی قازانجەكەش هەمیشەییە.
لە كوردستان دەكرێ ئەم بۆشاییە پڕ بكرێتەوە و خۆمان ببینە خاوەنی ئەو پیشەسازییە؟
بەپێی ئەو بەدواداچوونەی كردوومە بەهۆی ئەوەی كە لە سیاسەتی دەرەوە سەر بە حكوومەتی ناوەندین و حكوومەتی ناوەندیش خۆی ناسەقامگیر و ئاڵۆزە، بۆیە گوێ لەوە ناگیرێت كەرتی گشتی ئەم كارە بكات، بەڵام شێوازێكی تر هەیە كە سوودوەرگرتنە لە رێكاری ppp هاوكاری نێوان حكوومەت و كەرتی تایبەتە و لە ئەمەریكاش ئەم شێوازە پێڕەو دەكرێت و سەركەوتووە. كە ژووری زێڕ دابمەزرێت بەو مكانیزمە دەكرێ بانگهیشتی بانكە نێودەوڵەتییەكانی دنیا بكرێت و لە رێی پێوەندییە دیپلۆماسییەكان دەكرێ بانكی زێڕ بهێنین و كەرتی تایبەت و كۆمپانیاكان دەتوانن ریفاینەریش دابنێن و زۆر كێشەمان لە كۆڵ دەبێتەوە.
دەستحەقی یەک كیلۆگرام كە لە دوبەی بیكڕی سێ هەزار و 500 تا چوار هەزار دۆلار دەوەستێت.
زێڕی عەیار 24 هەمان ئەو نرخەیە كە لە بۆرسەی جیهانیی رادەگەیەنرێت، كە دەستكاری كرا چ گۆڕانكارییەك بەسەر نرخەكەدا دەهێنێت؟
بۆ نموونە یەك كیلۆ زێڕی عەیار 21مان بە دروستكراوی هاتە پێش كە 125 گرام مسی تێدایە. بەوپێیە لە رێژە كانزاییەكەی 0.875٪ی زێڕی خاڵسە و هەر لەسەر ئەو بنەمایەشە عەیار 21ی پێ دەڵێن و دەستحەقی یەک كیلۆگرام كە لە دوبەی بیكڕی سێ هەزار و 500 تا چوار هەزار دۆلار دەوەستێت. ئەگەر كەرتی تایبەت بەهێز بكەین و حكوومەت پلانی گونجاوی هەبێت، ئەوا هەموو ئەو پارانە بۆ ناوخۆ گل دەدرێنەوە وێڕای دابینكردنی هەلێكی زۆری كار.
لە ناوخۆ هیچ رێژەیەك لەم زێڕانە دروست دەكرێت؟
وەرشەی بچووك و سەربەخۆمان هەیە. چەند كارگەیەكمان هەیە كە نابێت ناویان بهێنم. لیرەی هەرێمی كوردستان كە لێرە چاپ دەكرێت، لەگەڵ لیرەیەكی توركیا و لیرەیەكی دوبەی هەمان رێژە تەواوەكەی كانزای زێڕیان تێدایە و لە بەڕێوەبەرایەتی كۆنترۆڵی جۆری تێپەڕ دەبن.
كەوایە ئەوەی زێڕەكە دروست دەكات ناتوانێ مسی زیاتری تێ بكات و ساغی بكاتەوە؟
لەبەر ئەوەی بانكی زێڕ و ریفاینەریمان نییە هەندێك جار رێك هەمان عەیاری خەلیجی دەرنایەت، بۆ نموونە لە جیاتی ئەوەی 875 بدات 870 دەدات. لە ساڵانی رابردوو كە سەندیكای زێڕنگران نەبووە یان ئەنجوومەنێكی تایبەت نەبووە ئەو كێشانە هەبووە، بەڵام ئێستە تێپەڕ نابێت و چارەسەرمان كردووە.
خۆی نابێت عەیار 21ەكە لە 0/875% كەمتر بێت؟
نابێت كەمتر بێت، بەڵام هەندێك جار لە دوبەیش 0.873% دەدات بە حوكمی ئەو لەحیمەی لەسەر زێڕ دەدرێت كە كادیۆمی تێدایە .
بۆ 18 عەیارەكە چۆنە؟
بۆ زێڕی 18 عەیار ڕێژەی كە 0.750%ە
عەیار 22 یش كاری پێ دەكرێت؟
زیاتر لە توركیا كار بە عەیار 22 دەكرێ وەك چۆن لە سلێمانی و ئێران زیاتر عەیار 18 باوە. لە هەولێر لەسەر شێوازی لیرە 22 كاری پێ دەكرێت و خواستی لەسەرە، بەڵام بۆ زێڕی یاسایی هەر 21 عەیارەكە باوە.
بەهۆی دۆخی ئێستە كە هەناردە و هاوردە وەستاوە جیاوازییەكە بووەتە 15 هەزار دینار.
هاووڵاتی زێڕێكی لایە و لای زێڕنگر دەیفرۆشێت و دواتر هەر هەمان عەیاری زێڕ دەكڕێتەوە چ جیاوازییەكی نرخی لەم دووانەدا هەیە؟
حەقی خۆی مسقاڵی حەوت هەزارە، بەڵام بەهۆی دۆخی ئێستە كە هەناردە و هاوردە وەستاوە جیاوازییەكە بووەتە 15 هەزار دینار.
ئەمەیە كە پێی دەڵێن حەقدەست؟
نەخێر ئەو جیاوازییەی باسم كرد جیهانییە، ناكرێ بە هەمان نرخی رێژەی 0.875% كە دەكڕی بە هەمان نرخ وەربگیرێت، لە كاتی توانەوەی زێڕ رێژەكە لە هەر كیلۆیەك سێ گرام كەم دەكات و پارەی توانەوە و باج و گومرگ دێتە سەر ئەو حەوت تا 15 هەزارەی باسم كرد، لە هەموو دنیا وایە و بەگوێرەی داخوازی و خستنەڕووە.
ئەوە رێسا و یاسای تایبەتتری هەیە كە بۆ مامەڵەی جیهانییە.
هەر ئۆنسێك زێڕ 31.103 گرامە، ئەگەر دابەشی بكەین شەش و پۆینتێك دەبێتە یەك مسقاڵ، بەڵام بۆچی لێرە هەر بە پێنج گرام دادەنرێت؟
بۆ روونكردنەوە ئەو 31.100 گرامە ئۆنسی جیهانییە و بۆ ئەوە دانەنراوە هاووڵاتی و زێڕنگر مامەڵەی پێوە بكەن، ئەوە رێسا و یاسای تایبەتتری هەیە كە بۆ مامەڵەی جیهانییە. لە ساڵی 1944 لە نیویۆرك كۆنگرەیەكی جیهانی دەبەسترێت كە دەبێتە دەستپێك و بناغە و 44 وڵات لە لایەن كۆمەڵەی نەتەوەكان كە ئەندام بوون بە سەركردایەتی ئەمەریكا كە هێزی گەورە و براوە بوو، كۆنگرەكە رێكارێك دەبیننەوە. ئەوكات پاوەند تەحەكومی بە زۆر شت دەكرد، بەڵام ئەمەریكا یەك ئۆنسی بە 26 دۆلاری ئەمەریكی قرچاند و بەو هۆیەوە ئەمەریكا گەشەیەكی زۆر بەرچاوی بەخۆیەوە بینی، دواتر سندووقی دراوی نێودەوڵەتی و لە شەستەكان بەولاوە ئەمەریكا سوودی لەوە دیت لە رێی ئوپێكەوە پێترۆ دۆلار بێنێتە ناو پرسەكە.
مەگەر راستەوخۆ كاریگەری لەسەر زێڕنگرەكە نییە؟
با بێینە سەر پرسیارەكە، زێڕنگر و هاووڵاتی بۆ بە گرام قسە دەكەن، چونكە پێنج گرام رێژە كانزاییە عەیار 24 زێڕم پێ نەداوی، بەڵكو پێنج گرامە عەیار 21ەكەیە. كەوایە بنەمای مامەڵەكە لەسەر عەیار 21 بە گرام دادەنرێت. ئۆنسێك شەش مسقاڵ و پێنج حەبە و نیو، هەر مسقاڵێك پێنج گرامە، هەر كیلۆیەك زێڕ 200 مسقاڵە، هەر گرامێك زێڕ هەزار سەنتە، هەر 200 سەنت یەك حەبەیە، هەر مسقاڵێك 25 حەبەیە.
بەڵام جیاوازی هەیە؟
لە نرخی جیهانی بەرز و نزمی هەیە، لە بازرگان بپرسی دەڵێ كیلۆیەك زێڕ نرخەكەی 15 وەرەقە بن نرخی جیهانییە. ئەمە بازرگانیكردنە و بە دەست ئێمە نییە. جار واهەیە حەوت وەرەقە لە ژێر نرخی جیهانییە، هەمووی ئەو پارەیە دابەش دەكرێت و كاریگەری لەسەر نرخ و حەبەكانیش دەبێت.
كەسێك بیەوێت سەرمایەكەی بپارێزێت، وا باشە چ جۆرە زێڕێك بكڕێت؟
ئەگەر هاووڵاتی بیەوێت بەمەبەستی پاراستنی سەرمایەكەی و قازانج زێڕ بكڕێت، وا باشە لیرە بكڕێت. دەبێ حیسابی ئەوەی بكەی دوای سێ مانگ نرخەكە چی بەسەر دێت.
من وای دەبینم نرخی زێڕ بەرز ببێتەوە نەك دابەزێت.
بازاڕی زێڕ بەرەو باشی دەچێ یان خراپی؟
پێشبینیمان هەبوو ئەگەر پێكوتەی كۆرۆنا بدۆزرێتەوە و رێكخراوی جیهانی تەندروستی ددانی پێدا بنێت، نرخی زێڕ دادەبەزێت، بەڵام هەرچەندە تەماشای بارودۆخی ئابووری دنیا دەكەی بەتایبەت خۆمان كە لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەژین، كاریگەریمان لەسەر دنیا هەیە، من وای دەبینم نرخی زێڕ بەرز ببێتەوە نەك دابەزێت.
خەڵك لەگەڵ ئەم داشكانەی نرخی دینار زێڕ دەفرۆشن، ئایا ئەمە هەنگاوێكی خراپ نییە؟
من پێم باشە خەڵك زێڕ نەفرۆشن مەگەر زۆر زۆری پێویستی بە پارەكەی بێت، چونكە سەرمایەی زێڕ لە موڵكی عەقارات و هەموو سەرمایەیەك باشترە، چونكە پارێزراوە و كۆمپانیا گەورەكانی خانوو و زەویش روویان لە زێڕ كرد بۆ ئەوەی ئاسایشی سامانەكانیان دابین بكەن. زێڕ بەگشتی هەموو كات بە نرخە و نرخیشی رووی لە بەرزبوونەوەیە و هیچ كاتێك نرخەكەی ناگاتە هەمان نرخی دەیەی نەوەت یان دەیەكانی پێشتر، لەوانەیە چەند مانگێك پاشەكشە بكات و هەڵبەز و دابەزی هەبێت، بەڵام بە شێوەیەكی گشتی رووی لە هەڵكشانە.