هیگڵ كاتێك دەڵێ (پێشكەوتنی دەوڵەتی لیبراڵ پابەندە بە ئابووریی بازاڕ). هەروا لە خۆڕا نەهاتووە، مێژووی مرۆڤایەتی پڕە لە هەوراز و نشێو و گۆڕانكاریی خێرا و بەردەوام، بەڵام هەر هەموویان لەسەر ئەوە كۆكن كە دەوڵەت واتا حوكمدارییەكی بەهێز و ئابوورییەكی باش كە زۆرینەی تاكەكانی ناو كۆمەڵ لە دەوری كۆ بوونەتەوە.
گرنگ نییە ئەو دەوڵەتە دیكتاتۆرە یاخۆ دیموكراتیخوازە یا ناسیۆنالیستە، یانیش خاوەنی هەر ئایدیۆلۆجیایەكی ترە، گرنگ ئەوەیە خاوەنی هێز و ئابوورییەكی پتەو بێت، سەقامگیریی و گەشەسەندنێكی بەردەوام بەخۆوە ببینێت.
حوكمڕانەكانی دەوروبەرمان باش ئەم راستییە تێدەگەن كە هەر كاتێك لە هەر پارچەیەكی كوردستان كورد سەری دەرهێنابێت و بووبێتە خاوەن قەوارەیەكی باوەڕپێكراو و ویستبێتی لەسەر پێی خۆی راوەستێت، رێك لەو شوێنەیان داوە كە دووبارە كەوتبێتەوە سەر زەوی.
هەرگیز نەیانهێشتووە كورد ببێتە خاوەنی قەوارەیەكی ئابووری سەربەخۆ، هەر كە ویستبێتی دەوڵەتێك یا كۆمارێك یاخۆ قەوارەیەكی بۆ سەر دەریا هەبێت، هێرشی توندیان بردووەتە سەری و لە سەرەتادا گەمارۆیان داوە.
ئەوەی ئەمڕۆ لە عێراقدا گوزەر دەكات، رێك وایە. ئێمەیان ناچار كرد دەستبەرداری ئابووری سەربەخۆی خۆمان بین و سەرقاڵیان كردین بە گفتوگۆ و دانوستان و حیكایەتی بەر ئاگردان، هەموو ساڵێك بەزمەكەی بودجە و مووچە ساتێكی پڕووكێنەری بێ بازاڕی پێ بەڕێ دەكەین، بودجە 17% بۆ 12.67% و دواتر بە هەڵكشانی خەرجییەكانی سەروەریی و حاكیمە بۆ 40%ی بودجەكە و سەرقاڵكردنمان بە دانەوەی 127 ملیار دۆلاری قەرزی عێراق، كە یەك فلسی نەدراوە بە هەرێمی كوردستان و دەیان بابەتی تر، ئەوەندە سەرقاڵیان كردووین، لە گرفتەكانی تری جێبەجێكردنی مادەی 140ی دەستوور و گەڕانەوەی نیوەی خاكی نیشتمان سەرقاڵیان كردووین.
لە ناوخۆشدا مافیاكانی نەوت و قاچاخ و چەكدارە بووكەڵەكانی ناوچەگەرێتی لە ترسی لەدەستدانی دەستكەوتەكانیان، ئێمەیان سەرقاڵ كردووە و گرفت و كێشەی سووكی لابەلامان بۆ دەنێنەوە، دانوستان و گفتوگۆكان تەنیا لە بەغدا وەك مانۆڕێكی سیاسی سەیر كراوە، هەركە لاواز بوون، پەنایان بۆ بردووە و هەركە بەهێز بوونەتەوە، تەنانەت شاندی دانوستانكارەكانیشیان بێسەروشوێن كردووە و كوشتووە.
بارزانی باش بۆ پرسەكە چووە كە دەڵێت، "كێشەی ئێمە كێشەی بودجە نییە، كێشەی خاك و نەتەوەیەكی ستەم لێكراوە". وەك ئابووریناسێك گەورەترین دەستكەوت لە تەمەنی مندا ئەوەبێت كە كورد دەنگی بۆ سەربەخۆیی بە بەڵێ دا، راستە دەبوو ئەمە و ئەوە و دەیان خۆئامادەكردنمان بكردایە و زیاتر ئاگای كرمەكانی دارمان بكردایە، بەڵام خۆ مرۆڤ هەر لە چاوەڕوانی خەونەكانیدا نابێت؟.
با وتوێژ و گفتوگۆكانی بەغدا و هەرێم لەسەر بەشە بودجە و شایستەییەكانی كوردستان وەك مانۆڕێكی سیاسی سەیر بكەین، پێویست بەوە ناكات لە كۆتایی هەموو ساڵێكدا میلەت لە چاوەڕوانی مۆتەكەی ئەو خەونە ناخۆشەدا بێت، چونكە ئەمە ئیرادەی نەتەوەیەك دەكوژێت، با ئێمە پرسیار لە خۆمان بكەین بە درێژایی ساڵێكی رەبەق جگە لە هاتنی مووچەی فەرمانبەرانی هەرێم كە تەنیا مانگانە 450 ملیار دیناری ناردووە، چیترمان دەست كەوتووە؟ كەسە دەستەبژێرەكانیشمان هەڵخەڵەتێنراون و زۆرجار دەڵێن دەبوو هەرێم 250 هەزار بەرمیل نەوتەكەی رۆژانە رادەست بكردایە، وەك ئەوەی بەغدا مانگانە 545 ملیار دیناری نەبڕیوە لەبری بەدەستەوەنەدانی ئەو بڕە نەوتە كە راستییەكەی لە نرخەكەی زیاترە. باشە كوا شایستەییەكانی هەرێم لە قەرەبووی شەهیدان و جینۆساید و ئەنفال و كیمیاباران و وێرانكردنی چوار هەزار و 500 گوند كە بەپێی یاسا و بودجە جێگیر كراون، بەوەی دەبێت عێراق قەرەبووی زیان لێكەوتووانی دەستی رژێمی بەعس بكاتەوە و لەڕووی كرداریشەوە قەرەبووی عەرەبی سوننە و شیعە دەكاتەوە، ئەی كوا شایستە داراییەكانی پێشمەرگە؟
تەنانەت پشكی كوردستان دوای بڕینی 40%ی بودجەی سیادی و حاكیمە بۆ كوردستان دێت، ئەو بودجەیەی عێراق كە لە ساڵی 2003 دوای رووخانی رژێمی سەدام تەنیا 14 ملیار دۆلار بوو، لە 2019 بۆ 112 ملیار دۆلار هەڵكشا، كەچی لە دوای گەمارۆ و جەنگی ئابوورییەوە لە 2014ـەوە، ساڵ دوای ساڵ كەمتر دەبێتەوە.
بڕوا بكەن ئەگەر بەغدا ئەو قومە پارەیەی وەك تاكتیك و فێڵ بەكار نەهێنایە، حاڵمان لە بڕینی بودجەكەی ساڵانی 2014 و تا 2017 باشتر نەدەبوو، ئەوەی ئێمەی ناچار كردووە بۆ پەنابردن بۆ چڵەگیایەك، خراپی كارەكتەرە سیاسی و ئابوورییەكانمانە كە لە زمانی ئابووری هاوچەرخ و واقیعی ئابووری كوردستان تێناگەن و خۆیان و ئێمەی راگەیاندكارانیشیان سەرقاڵی خەونێكی وەنەوشەیی بەغدایەك كردووە كە بڕوای بە پێكەوەژیان نییە، یا ئەو وەزیر و شارەزا ئابوورییانەیە كە سەرقاڵی رێوڕەسمی پیرۆزبایی و كوتلەبازی و ناوچەگەرێتی و خزم خزمێنەن، بەناو چاكسازیی و گۆڕانكاریی بچووكەوە، بە چەشنی خواردنی چەرەزات خۆیان و راگەیاندنەكانیشیان سەرقاڵ كردوون، لە كاتێكدا سەرۆكی حكوومەت هەرزوو پێی گوتن، "ئێمە هاتووین كار بكەین و كەم قسە بكەین".