فەرمیی ناساندنی جینۆساید لەلایەن خۆرئاواییەكانەوە، بە واقیعی ئێستەی هاتنەپێشەوەی بیروڕای سیاسیی پارتە ڕاسیستەكانەوە بەستراوەتەوە، نەك بەو پرەنسیپە پەمەییە مۆزائیكییانەی هەمیشە ئێمەی داماوی فیكر وەك دەستەبژێرێكی كەم لە كوردستاندا بە پرەنسیپەكانی مرۆڤایەتی دڵی خۆمان دەدایەوە و وتار و تێكست و هەڵبەستمان لەسەر مافی گەلێكی ستەمدیدەی وەك گەلی كوردستان دەنووسی، لامان وابوو پێوەرەكە پاراستنی مافەكانی مرۆڤ و دۆزی ڕەوای نەتەوە جینۆسایدكراوەكانە، یان بێزراندنی ئەو ڕژێمانەیە كە جینۆسایدیان دژ بە نەتەوە و خەڵكانێك لەسەر گۆی زەوی ئەنجام داوە.
ئیتر بۆ لەمەودوا بۆ پێوەرەكانی تری بە جینۆساید ناساندن و ڕەشەكوژی لە هەر شوێنێكی دنیادا بەگشتی و بە جینۆساید ناساندنی شاڵاوەكانی ئەنفال و ڕەشەكوژی خەڵكی شارێكی وەك هەڵەبجە بەتایبەتی، نابێ تەنیا پشت بە بێزراندنی دڕندەیی ئەو لایەنانە ببەستین كە ئەو كارانەیان ئەنجام داوە، وەك چۆنیش پشت بەو ئازار و موعاناتە مرۆییەی بەسەر گەلی جینۆسایدكراودا هاتووە نابەسترێت، بەڵكو لەژێر بەڕەی ئەم پرەنسیپەیە یان ئەو بیرۆكەیەی بە جینۆسایدناساندنی هەر كۆمەڵكوژییەكدا، بڕیارگەلێكی پێشوەختەی تر هەن كە میتۆدی پارتە سیاسییەكان و چۆنیەتیی بیركردنەوەیان لە ئەوانی تر و ئاستی بەرژەوەندی نێوان وڵاتان، دەبنە دوا بڕیاردەری چەمكی بە جینۆسایدناساندن.
ئەم بیرۆكەیەم لە خۆڕا لا دروست نەبوو، بەڵكو كاتێك دەبینم لە وڵاتێكی وەك سوید كە تەنانەت چوونە ئاودەستخانەیش بەبێ پلانی پێشوەختە نییە، هەر هەموو بڕیارێكی ژیاریی و سیاسیی یان ئەدەبی و كولتووریی، پێشوەختە چەندان كۆنفرانسی ناو ژوورە داخراوەكانیان لەسەر دەكرێت، بەپێی میتۆد و بەرنامەی بیركردنەوەی واقیعی ئێستەیان و بەپێی هەلومەرجی بیركردنەوەی زاڵی كۆمەڵایەتی و باری ئاسایشی وڵاتیان چوزەرەی بڕیاریان لا دەڕسكێت، لەبەرئەوە تووشی هیچ داچڵەكانێك نابم، كاتێك لەمڕۆژانەدا هەواڵێكی لەم شێوەیە لەسەر تەرخانكردنی خەڵاتی ئەمساڵی نۆبڵ بۆ ئەدەب بە پیتەر هانكەی نەمسایوی دەبیستم.
پیتەر هانكە، یەكێك لە هاوڕێ دێڕین و بەوەفاكانی سلۆبۆدان میلۆسۆفیج، هەموومان دەزانین سلۆبۆدان لە ڕابردوودا و لەلایەن دادگا نێودەوڵەتییەكانەوە بە بڕیاردەر و ئەنجامدەری تاوانی جەنگیی دژ بە بۆسنییەكان تاوانبار كراوە، بەپێی تێگەیشتنی خۆم، ئەم خەڵاتبەخشینە بە هانكە ڕێكەوت نییە، كاتێك دەبینم لەناو دۆخی ئێستەدا پارتە ڕاسیستەكان لە تەشەنەدان، ئەم خەڵاتە جیهانییە بە دۆستێكی دێرین و هاندەری دیكتاتۆرێكی جیهانیی دەسپێرن، لە كاتێكدا ئەم كەسایەتییە ئەدەبییە لە ڕێی وتار و بابەتە ئەدەبییەكانیەوە چەندان هەنجەتی بۆ كوشتوبڕ و ڕەشەكوژی تاوانبارێكی وەك میلۆسۆفیچ هێناوەتەوە.
كاتێك ئەلفرێد نۆبڵ لە بەرانبەر هەستكردن بە تاوان و بۆ ئەوەی دنیا لێی خۆشبن لەو داهێنانی تی ئێن تیی كە ڕۆحی دەیان ملیۆن مرۆڤی چنیوەتەوە، ئیتر نۆبڵ تا گوناهەكەی خۆی بشواتەوە، ئەم خەڵاتە ساڵانەیەی داناوە بەو كەسایەتییانەی ببەخشن كە خزمەت بە مرۆڤایەتی دەكەن، كەچی ئێستە ئەوەتا بە یەكێك لە كەسایەتییە ئەدەبییە بەرگریكارەكانی دیكتاتۆرێكی دەبەخشن.
ئەوەندەی شارەزای ئەكادیمیای سویدی بم، پێشتر ورد و درشتی ژیان و بیركردنەوە و نووسین و چالاكییەكانی ئەم كەسایەتییە لە مەنگەنە دراوە و و سەرەوژوور هەمووی تاوتوێ كراوە، تەنانەت دیمانە و چاوپێكەوتنە ڕۆژنامەوانییەكانیشی تەماشا كراون، ئینجا بڕیار لەسەر بەخشینی خەڵاتەكەی بۆ دەردەكەن.
كەواتە هاتنەپێشەوەی پارتە ڕاسیستەكان و ڕەنگدانەوەی بیروڕایان لە كۆمەڵگەدا، كاریگەری هەبووە لەسەر شێواز و جۆری بیركردنەوەی ئەو كەسانەی لە لیژنەكانی تەرخانكردنی ئەو خەڵاتەدان، هەروەك چۆن كاریگەری ناڕاستەوخۆی لە گۆڕینی شێوازی بیركردنەوەی دەستەبژێری سویدی و تەنانەت دەستەبژێری فیكری ئەوروپایی و جیهانیشدا هەیە، ئەمە بۆ خۆی پاداشتكردنی ڕاسیستێكە لەلایەن تەوژمی تەشەنەسەندووی پارتە ڕاسیستەكانی سویدەوە كە لە دوایەمین هەڵبژاردنی ئەم وڵاتەدا بە ڕێژەیەكی یەكجار زۆر لە چاو خولەكانی پێشوودا، لە پەرلەمانی سوید كورسییان زیادی كردووە.
ئەمە هاندانی ئەو كەسایەتییانەی تریشە كە بۆ كارە قێزەونەكانی سەدام حوسێن و هاوشێوەكانی هەنجەت دەهێننەوە و بە پاڵەوان وەسپیان دەكەن، تا چیتر ئەوانیش بە تێكستی بەرزی ئەدەبیەوە وەسپی دیكتاتۆرەكان بكەن و چاوەڕوانی پاداشتی گەورەیش بن، بۆیە نابێ بە لامانەوە سەیر بێت كاتێك لە وەڵامی پرسیارێكدا هونەرمەندێكی وەك كازم ساهیر لە بەرنامەیەكی ڕاستەوخۆدا دەڵێت، "من بە ویستی خۆم و بێ زۆرلێكردن گۆرانیم بۆ سەرۆك سەدام گوتووە". شانازیشی پێوە بكات.
پێبەخشینی خەڵاتی نۆبڵ بە هانكە ڕەنگبێ وا بكات كازم ساهیر ئێستە چاوەڕێی خەڵاتێكی هاوشێوە بێت، مادام بەرزترین خەڵاتی جیهانی بە هاوڕێ و هاندەر و بەرگریكاری دیكتاتۆرێكی تاوانبار دەدرێت، ئیتر بۆ گوناهە بە ئەدیب و هونەرمەندانی تری بەرگریكەر لە سەدامی قڕكەری نەتەوەیەكی وەك كوردیش نەدرێت؟.
گەر لە باڵاترین ئەكادیمیای دنیادا ئەم خەڵاتبەخشینە ئاسایی بێت تا بەو جۆرە كەسایەتییانە بدرێت، پێویستە ئێمەومانان كە بە فانتازیا و خەونەكانی مافی ئینسانییەتەوە خۆمان بەنج دەكەین، هەندێك عەتری تیژ بە بەری لووتماندا بپرژێنین و كەمێك بێینەوە هۆش خۆمان، جینۆسایدێك كە لەلایەن دادگای نێودەوڵەتییەوە بە دیكۆمێنت پارێزرابێت و ئەكادیمیای سویدی لە تەرخانكردنیدا كەسایەتییەكی بەرگریكار لە جینۆساید هەڵبژێرێت و هیچ پێوەری ئینسانیی بۆ قوربانییەكانی جینۆساید نەبێت، ئیتر بە چ دنیایەك دڵت خۆش دەبێت.
ئێستە واقیعەكە ڕێك وا كەوتووەتەوە، بە ناوی گەمەی دیموكراسییەوە شتی سەیر دەكرێت، بۆ خەڵاتكردنی هەر بەرگریكارێكی تری دیكتاتۆرەكانی سەر زەوی دەرگەكان خراونەتە سەرپشت، ئەمەتا هەمان گەمەی دیموكراسییە لە ئەوروپادا ژمارەی توندڕەوانی زیاتر كردووە، ئەی دەبێ لەو كاولخانەی خۆرهەڵاتی ناوینەدا ئەو گەمەیە چۆن نەبێتە منداڵبازاڕیی پۆپۆلیستان.
پێدانی خەڵاتەكە بە هانكە لە مێژووی مرۆڤایەتیدا وەرچەرخانێكی سەمناكە، دوور نییە لە ساڵانی داهاتوودا بە هاندەرانی دیكتاتۆرەكانی تری دنیایش نەدرێت، ئەم نەریتەیش ببێت بە نەریت بۆ دروستبوونی مۆدێلی خەڵاتبەخشین بەوانەی هەنجەت بۆ ئەو دیكتاتۆرانە دەدۆزنەوە كە نەتەوەی تر یان گرووپ و ئیتنی تریان قڕ كردووە.
ئیتر لەمەودوا گەلانی ژێردەستەی دنیا كە گەلی كورد گەورەترین گەلی ژێردەستەیانە لە دنیادا، چاوەڕێی خەڵاتكردنی عەرابەكانی جینۆساید و ئەنفال و كۆمەڵكوژییەكان بن، لە پاش ئەم ڕووداوە ناوازەیەدا چیتر بە لاتانەوە سەیر نەبێ كە لە پانێڵی باسكردنی زیادبوونی ڕێژەی نەخۆشی شێرپەنجەدا كاتێك باسی زیادبوونی ئەو ڕێژەیە لە عێراقدا دەكرێت، پزیشكێكی فەلەستینی خاوەن ڕەگەزنامەی سویدی باس لە سەردەمی سەدام بكات و بە سەردەمە زێڕینەكە ناوی ببات كە گوایە لە سەروەختی فەرمانڕەوایی ئەودا، ئەو ڕێژە زۆرەی شێرپەنجە بوونی نەبووە.
كاتێك پێی دەڵێم (بەڵام خاتوون لە بیرت نەچێت كە سەدام تاوانباری جەنگە و گەلی كوردستانی جینۆساید كردووە) كەچی بێشەرمانە هەنجەت بدۆزێتەوە و پێم بڵێت، (ئاخر كوردیش بە چەكەوە دژایەتی سەدامی كردووە و ئەویش لە ساتەوەختی جەنگێكی چارەنووسسازی وەك قادسیەدا ناچار بووە كە ئەو چەكە كۆمەڵكوژە بەكار بهێنێت).
ئەها خەڵاتی نۆبڵ و ئەكادیمیای سویدی لە پاڵ باڵەخانەكەی خۆیدا، چۆن زمانی هاندەری دیكتاتۆرێكی تر بۆ بەرگریكردن و هەنجەت دۆزینەوە لە كردەوە وەحشییەكانی دیكتاتۆریی بەڕەڵا دەكات و بێشەرمانە و بە شانازییەوە ئاخروئۆخر دەهێنێتەوە.
ڕەنگە كەسانێكیش هەبن بەرگری لە ئەكادیمیای سویدی بكەن و بڵێن پیشەییبوونی بڕیارەكە پێوەندی بەوەوە هەبێت كە لە ئەدەبدا پێوەرەكان لاستیكی بن و پابەندی قوتابخانە و ڕێبازەكانی ڕەخنەگریی بن و لێپرسینەوەی یاسایی نەیانگرێتەوە، بڕیاری بەخشینی خەڵاتەكەیش پێوەندی نەبێت بەوەی هانكە لەسەرچی نووسیوە، بەڵكو پێوەندی هەبێت بەوەوە هانكە چەند لێهاتووانە داهێنانی لە شێوازی نووسینەكانیدا كردبێت.
ئەم بیركردنەوەیەش پێمان دەڵێت دەی با هەموومان بە داهێنانەوە تێكستی ئاوا بنووسین و بە شێوازێكی ئەدەبی بەرزەوە تاوانی فاشیستەكان بشۆینەوە.
لەو بڕوایەدام لەم كاتەدا بە ئەنقەستەوە خەڵات بە هانكەی نەمسایی ببەخشرێت، چونكە لە ئەوروپادا هاندانێكی ڕاستەوخۆی تەوژمێكی ڕاسیستی نوێ دژ بە پەنابەران هەیە، ئەمە هاندانی حكوومەتەكانی ئەوروپایشە كە لەبەر خاتری چاوی ڕەشی گەلانی جینۆسایدكراودا هیچ بەرژەوەندی وڵاتانی خۆیان لەگەڵ دیكتاتۆرەكانی دنیادا تێك و پێك نەدەن، ئیتر نۆبڵ ئەمساڵ پێی گوتین دنیا وەك دەریایە با ماسی گەورە، ماسییە وردەكان هەنجن هەنجن بكەن، ئەوانەیش كە هەنجەت بۆ تێربوونی گەدەی زەبەلاحی ماسی گەورە دەهێننەوە، با مسیۆ ئەلفرێدی نۆبڵ پاداشتیان بكات.