ئێمە كاتێك لە دوورەوە سەیری هاوكێشەكەمان دەكرد و دەمانڕوانییە باكوری كوردستان، یەكسەر ئەو دێڕە دەهانەوە بەر گویمان كە لە میدیاكانی پەكەكەوە لەوپەڕی دنیاوە دەمانبیست دەیانگوت، ئۆجەلان موخاتبی كێشەی كوردە، ئیمراڵی چارەسەرە و دەوڵەت/نەتەوە ئیتر بەسەر چووە و پێنج هەزار ساڵە مرۆڤ لەژێر هەژموونی دەوڵەت نەتەوەدا ئازار دەچێژێت.
ئەو رستانە بەشێوەیەك بوون ئەنكەرەیش باوەڕی بەوە هێنابوو كە ئۆجەلان تاكە رێگەچارەی راستەقینەی چارەسەركردنی كێشەی كوردە لە توركیا. بەڵام ئێستە ئیتر كاتی ئەوەیە بە وردی لەو گرفتە بكۆڵینەوە و بپرسین ئایا كورد لە توركیا كێشەی چییە و چی دەوێت؟
كێشەی كورد لە توركیا
كوردەكانی توركیا بە نزیكەی ٢٥ ملیۆن كەسن، كاتێك پەكەكە لەلایەن ئۆجەلانەوە دامەزرا، بیر لەوە كرایەوە پارتێكی سیاسی كوردی لە باكوری كوردستان بەبێ چەك دروست بكرێت، بۆ ئەوەی بەشدار بێت لە كایەی سیاسی ناو توركیادا، ئەوە زۆر كەس بە سیاسەتێكی عەقڵانی ئۆجەلانیان ناو برد، راستییەكەی هەڵەیەكی كوشندە بوو، چۆن تۆ باوەڕت بەوەیە لە وڵاتێكدا دەژیت كە دژی تۆیە و ناتەوێت، بەڵام دەبیتە بەشێك لە كایە سیاسییەكانی و دەچیتە ناو پەڕلەمانەكەی؟ ئەگەر لە بنچینەدا باوەڕیت بەوە هەیە كە تۆ داگیركراویت.
بەڵام ئەگەر تۆزێك بگەڕێینەوە بۆ نووسینەكانی ئۆجەلان، ئەوا تێدەگەیت ئۆجەلان لە دروستكردنی پارتە سیاسییە بێ چەكەكەی بۆ توركیا، كارێكی دروستی كرد، چونكە ئۆجەلان هەرگیز پێی وانیە كورد لە توركیا داگیر كراوە و هەروەها هەرگیزیش نەیویستووە ئەو لە هاوكێشەی سیاسی توركیا ببێتە دەرەوە و داوای سەربەخۆیی بكات، چونكە ئۆجەلان باوەڕی بە دیموكراتیزەكردنی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستە و ئەوەی لە خەیاڵیدا نەبێت، خەباتی كوردە بۆ سەربەخۆیی لە توركیادا.
كاتێكیش پارتە سیاسییە كوردییەكە لە توركیا دامەزرا، هەندێك دەیانگوت ئۆجەلان دوو كاری زۆر گرنگی كرد:
یەكەم، بە هەموو دنیای گوت كورد نایەوێت لە توركیا جیا ببێتەوە، ئەگەرنا بۆ بەشێكە لە خەباتی سیاسی توركیا.
دووەم، بەم كارەی توانی ئەو كوردە توندڕۆ ناسیۆنالیستانە بە ئاسانی كۆنترۆڵ بكات و بیانخاتە ژێر ركێفی حزبەكەی خۆی و دواتریش رادەستی زیندانەكانی توركیای بكات.
كێشەی راستەقینەی كورد لە توركیا لە ماوەی دوو سەدەی رابردوودا گۆڕانكاری بەسەردا هاتووە، لە مافی چارەی خۆنووسین و ئازادییەوە گۆڕا بۆ ئازادی ئۆجەلان، ئەوەش پرسیارێكی زۆر گرنگە كە ئاخۆ بۆچی بەو شێوەیە كورد داوای شتێكی تر دەكات و گەورەتر دەیبینێ لە لە نیشتمانەكەی؟.
ئایا ئۆجەلانئ ئەوەندە گرنگە مافی گەلێك بخرێتە دواوە بۆ ئازادی ئەو؟
كورد لە توركیا داوای هەرێمێكی سەربەخۆ دەكات وەك ئۆتۆنۆمی یان نووسین و خوێندن و قسەكردن بە زمانی دایك و هەروەها مافی چارەی خۆنووسین، ئەوە ئەو مافانەیە كە گەڵێكی داگیركراوی 25 ملیۆنی لە توركیا دەیەوێت بەدەستی بێنێت، بەڵام دوای دامەزراندنی پەكەكە، ئیتر ئەو خەونانە دەگۆڕێن و شتگەلی نوێ دێنە پێش كە لە خەونی هیچ كوردێكدا نەبووە.
پەكەكە كوردبوون لە گۆڕ دەنێت
دوای دامەزراندنی پەكەكە، گەلی كورد لە توركیا چووە قۆناغێكی نوێوە، پەكەكە بە بیروباوەڕی چەپی ناسیۆنالیست بیر دەكاتەوە لە دەیەی یەكەمی دامەزراندنیدا، چونكە ئەودەم ئۆجەلان وەك قوتابیەكی زانكۆ كاریگەر دەبێت بە بیری ماركسیزم و دواتریش لە دەیەی دووەمی تەمەنی ئەو حزبەدا ئۆجەلان بیرە چەپیەكەی موتوربە دەكات بە هەندێك بیركردنەوەی خۆی و لە پرسی دەوڵەتی نەتەوەییەوە بۆ خۆبەڕێوەبەری و پێكەوەژیانی گەلان، بیركردنەوەكانی دەگۆڕێت.
هەرچەندە بە ئاسانی سەركردەكانی ئەو دەمەی پەكەكە ئەمە قبوڵ ناكەن، بەڵام دواجار ئۆجەلان بڕیاری داوە و كەسیتر هیچ نەبووە و زۆریش لەسەر بۆچوونی خۆت بچوویتایە دەبووایە چەك دانێی و بمری.
لە دەیەی سێیەمدا پەكەكە بیروباوەڕی ناسیۆنالیزمی چەپگەرای نەتەوەپەرستی گۆڕی بۆ بیری ئازاد و دژی چەمكی دەوڵەت دەجەنگێت. واتە ئەو چەمكەی خۆی بۆی دامەزرا گۆڕا و ئۆجەلان لە خوێنداكرێكی سەرسەخت و دەروێشێكی راستەقینەی ماركسەوە، دەست دەكات بە دانانی مانیفستی بیری خۆی و نووسینی تایبەت لەبارەی كێشەكانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست.
ئەو كە باوەڕی تەواوی بە دەوڵەتی كوردی هەبوو، ئێستە بە تەواوەتی دژی چەمكی دەوڵەت/نەتەوەیە و نایەوێت نەتەوەكەی هەرگیز دەوڵەتی هەبێت، چونكە پێی وایە دەوڵەت ناتوانێت كێشەكانی كورد چارەسەر بكات.
پرۆسەی ئاشتی و بە پاڵەوانبوونی ئۆجەلان
كاتێك پرسی ئاشتی لە باكوری كوردستان و توركیا جووڵێنرا، ئۆجەلان ئەو هەلەی قۆستەوە كە ئەو لە ئیمراڵیەوە وەك فریشتەی رزگاریخوازی گەلانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەربكەوێت و ببێتە فەیلەسوفێكی نوێش، هەر سەرەتا نیازپاكی خۆی بۆ دەوڵەتی توركیا پێشان دا و گوتی، هەرگیز نامەوێت توركیا دابەش ببێت و دەمەوێت هەموو گەلانی ناوچەكە بە ئاسوودەیی پێكەوە بژین و لەناو خاك و ئاوی خۆیاندا ژیان بكەن و پێكەوە وەك دوو سێ گەل دیموكراسییانە هەڵبكەن.
ئەوە دەروازەیەكی گرنگ بوو بۆ ئەوەی توركیا و شوێنكەوتوانی پەكەكە پشت لە بیری ناسیۆنالیزمی كوردیی بكەن لە باكوری كوردستان و شتێكیان نەبێت بە ناوی خەونی دەوڵەتەوە، چونكە ئەوە هەم خواستی توركیایە هەمیش خواستی ئۆجەلان و گەلیش بە ناچاری قبوڵی دەكات، چونكە شوێن قسەی پاڵەوانەكەیان كەوتوون كە لە گرتیگەیە و ئێستەیش ئەو پاڵەوانە فریوی داون بەوەی زیاتر لە دوو دەیەیە كار لەسەر ئەوە دەكات كورد دوور بكەوێتەوە لە خەونی دەوڵەتێكی نەتەوەیی، كە زۆر لە كوردەكان خوێنیان بۆ رشتووە.
ئەم پرۆسەیە بە هاوكاری توركیا و میدیا و جیهان و لایەنگرانی پەكەكە و هەروەها پارتە سیاسییەكانی كورد لە باكوری كوردستان توانی ئۆجەلان بكاتە پاڵەوانێكی گەورە و وەهای پێشان بدات كە ئەو تاكە چارەسەری كێشەی كوردە، وای لێهاتبوو ئەنكەرە و قەندیل و تەنانەت واشنتن و پاریس، چاووەرێی نامەیەكی ئۆجەلان بوون، ئەویش دەمەوئێواریەكی هەینی لە پەرەیەكی بچووكدا نامەیەكی دەنووسی و دەیگوت، من پێتان دەڵێم چی بكەن، دەمەوێت جیهان لە ئاشتیدا بێت و گەلان دیموكراسییانە بە دەوری سفرەی توركیادا بسوڕێنەوە و خێروبێری ئەو وڵاتە بخۆن و ئیتر توركەكان بە توركی و كوردەكان بە كوردی قسە بكەن و ئەوانیتریش هەرا.
بەو شێوەیە ئۆجەلان بووە پاڵەوانێكی گەورە و گەل هەڵخەڵەتێنرا و خەونی دەوڵەت گۆڕا بۆ خەونی ئازادبوونی چۆلەكەیەكی یاخی لە گرتیگەیەكی دورەدەستی دورگەكانی ئیمراڵی.
دوا بەدوای ئەوە، قەندیل و ئامەد هەنگاوێكیان نەدەنا بەبێ ئیمراڵی، بەو شێوەیە پاڵەوانێك لەناو ژوورە تاكەكەسییكەیەوە لەوپەڕی كەناراوەكاندا دەركەوت و گەلێكی ٢٥ ملیۆنیش لە توركیا بوو بە قوربانی بیركردنەوە تاكڕەوكانی و ئەنجامەكەیش هیچی نەدا بەدەستەوە و هەر پەكەكە خۆی بە كوشتنی پۆلیسێك بەبێ هۆكار، شەڕی دەست پێ كردەوە.
توركیا پاڵەوانەكە بێدەنگ دەكات
لەگەڵ ئەوەی ئۆجەلان لە ئیمراڵییەوە بووبوو بە پاڵەوانێكی گەورە، بە هاوكاری دەوڵەتی توركیا و میدیاكان و هەروەها سیاسەتی تایبەتی خۆی بۆ بوون بە پاڵەوان، توركیا هەستی دەكرد ئیدی گەل گوێ لە كەس ناگرێ ئیمراڵی نەبێت، قەندیل هیچ ناكات تا ئیمراڵی قسە نەكات، گەل لە باكور چاوەڕێی قسەی ئیمراڵین، بە جۆرێكی لێهاتبوو ئیمراڵی بریاری سەرەتا و كۆتای لە توركیا دەدا، توركەكان خۆیان ئەو پاڵەوانەیان دروست كرد، هەر زوویش هەستیان كرد پاڵەوانەكە خەریكە لەدەست دەردەچێت و یاریگا كۆنترۆڵ دەكات.
بەم جۆرە كار لەسەر ئەوە كرا كە ئەم پاڵەوانە بێدەنگ بكرێت و ئیتر شتێك نەمێنێتەوە بەناوی ئۆجەلان و ئیمراڵی و كێشەی كورد، ئۆجەلان كاری خۆی كردبوو، توركیایش ئامانجی خۆی پێكابوو، بەڵام ئامانجە هەرە راستەكە ئەوەی كە دەبێت پاڵەوانەكە بێدەنگ بكرێت، كاتێكیش بێدەنگ كرا، ملیۆنان كەس هاتنە سەر شەقام .
من نازانم پەكەكە بۆ دەتوانێت لە ئامەد و برۆكسل ملیۆنان كەس كۆ بكاتەوە و هاواری ئازادی ئۆجەلان بكەن، بەس ناتوانێ نیو ملۆن كۆ بكاتەوە بۆ ئەوەی هاواری ئازادی كوردستان و دامەزراندنی دەوڵەتی كوردستان بكەن؟
ناشزانم بۆ گەلێكی ٢٥ ملیۆنی گوێ لە پیاوێكی پیر دەگرێت كە ٣٠ ساڵی رێك كاری كرد بۆ ئەوەی گەلەكەی پشت لە مافی چارەی خۆنووسین بكات و روو بكاتە ئازادی ئەو؟
ئۆجەلان لە ئیمراڵیەوە میلۆنان كەسی لە بیركردنەوەی نیشتمانە و نەتەوەیی دوور خستەوە، وایلێهات شەرمیان لە دەوڵەتی كوردستان لە مەهاباد دەكرد، هەموو شتێك بوو بە ئیمراڵی، ئیدی ئۆجەلان وەك خوایەكی نەبینراو حوكمی دەكرد.
ئەمە زیانێكی گەورەی بۆ توركیا هەبوو، هەموو كارێكیان دەكرد بۆ لەناوبردنی ئەو پاڵەوانە و باشترین كاریش دروستكردنی پاڵەوانێكی تر بوو، بەم جۆرە توركیا دوو ئامانجی گەورەی دەپێكا، هەم گەل لە ئیمراڵی دوور دەكەوتەوە، هەمیش قەندیل نەیدەتوانی هێندە بڕیار لە باكوری كوردستان بدات.
دەمیرتاش، ئۆجەلان دەسڕێتەوە
ئەو پاڵەوانەی كە قەراربوو ببێتە شوێنگرەوەی ئۆجەلان، سەڵاحەدین دەمیرتاش بوو، چونكە هەم كاریزمای هەبوو، هەمیش لە بنەماڵە گەورەكانی باكوری كوردستانە و سیاسییەكی گەنج و رێكوپێكە، وردە وردە دەمیرتاشیان نزیك كردەوە لەوەی ببێتە سەرۆكێكی باش و گەورە بۆ كوردی توركیا، میت و دەوڵەت لەگەڵی دانیشتن و پێكەوە هەندێك كاریان كرد كە وردە وردە تەركیزی گەل لەسەر ئیمراڵی و ئۆجەلان نەمێنێت و روو بكاتە دەمیرتاش، لە كۆتایشدا هەر بەو شێوەیە دەرچوو، دوای ئەنجامدانی چەند كارێكی گرنگ لەلایەن دەمیرتاشەوە، گەل پشتی لە ئۆجەلان كرد و وردە وردە بێدەنگ كرا و ئێستەیش هەواڵی نییە و هەردووكیان لە گرتیگەن.
ئەم كارە هەم قەندیلی بێدەنگ كرد، هەمیش ئۆجەلانی بێدەنگ كرد، راستییەكەی پلانەكەی میت بۆ لابردنی پاڵەوانەكە كاری خۆی كرد، بۆ ئەوەی بزانن كارەكەیان سەركەوتوو بووە، سەڵاحەدین دەمیرتاشیان بەرەو زیندان بەڕێ كرد، ئەوەیش گرنگیەكی گەورەی هەبوو بۆ توركیا، چونكە هەم پاڵەوانێكی نوێیە بۆ شوێنی پاڵەوانە كۆنەكە كە ئۆجەلانە، پەیامێك بوو بۆ سیاسییەكانی كورد كە بەڵێ هەر كەس بیەوێت ببێتە پاڵەوان توركیا دەیگرێت و بێدەنگی دەكات.
كاتێك دەمیرتاش گیرا، جارێكی تر گەل لە باكوری كوردستان و ئەوروپا رژانە سەر شەقام و داوای ئازادكردنیان دەكرد، ئیتر ئەو گەلە بە بەرنامە دنیابینییەكەی بچووكتر كرایەوە لە دۆزێكی گەورەوە بۆ تاكەكەس.
راستییەكەی پەكەكەی قەندیلیش خۆی خۆشحاڵبوو بەو گرتنەی سیاسییە گەنجەكە و هەمان ترسیان هەبوو كە ئەو شوێنی ئۆجەلان بگرێتەوە و كۆتایی بە زۆر چیرۆكی خەیاڵی قەندیل بێنێ.
هەڵبژاردنی ئەنقەرە و دواین كاری دەوڵەت بۆ كورد
كاتێك لە توركیا هەڵبژاردن كرا، پارتەكەی ئەردۆغان نەیتوانی دەنگی تەواو بەدەست بێنێت بۆ حوكمڕانی، بۆیە داوای دووبارەكردنەوەی هەڵبژاردنیان كرد، هەڵبەت دوای چەند هەوڵێك لەگەڵ حزبەكەی دەمیرتاش بۆ هاوپەیمانی، بۆیە كاتێك كەمپینی هەڵبژاردنی تر دەستی پێ كردەوە، ئەردۆغان بەڵێنی بە كورد دا ئەگەر دەنگ بەو بدەن، پرۆسەی ئاشتی لە توركیا دەست پێ دەكاتەوە. ئێستە ئیدی كاتی سیناریۆكەیە.
ئۆجەلان قسەی كرد، گوتی لەپێناو پرۆسەی ئاشتی پێویستە دەنگ بە ئاك پارتی بدرێت، پاشان دەمیرتاش قسەی كرد و گوتی، نەخێر دەنگ بە ئاك پارتی مەدەن و گەل دەبێت سزایان بدات. دواتر قەندیل قسەی كرد و گوتی، پێویستە گەل گوێ لە رێبەرەكەی بگرێت لە ئیمراڵی.
چی رووی دا؟ هەڵبژاردن كرا و گەل لە ئەنكەرە گوێی نە لە ئیمراڵی گرت نە لە قەندیل، بەڵكو بە گوێی دەمیرتاشی كرد، بەم شێوەیە جارێكی تر توركیا سەركەوت، یەكەم بەوەی كوردەكان بوونەوە بەشێكی گەورە لە كایەی سیاسی و دووەمیش ئیتر بۆیان دەركەوت بەڵێ كارەكەیان سەركەوتوو بووە، بەوەی چیتر گەل گوێ لە ئۆجەلان ناگرێت.
بەم شێوەیە ئێستە گەلێكی ٢٥ ملیۆنی لە خەونی مافی چارەی خۆنووسینەوە گۆڕا بۆ خەونی ئازادكردنی سەڵاحەدین دەمیرتاش، ئێستە ئیدی گەل لە باكور نە گوێ لە ئۆجەلان دەگرێت نە گوێ لە قەندیل، چونكە پێێ وایە موخاتب دەمیرتاشە نەك ئۆجەلان.
پێدەچێت هەمان سیناریۆی ئۆجەلان بۆ دەمیرتاشیش دووبارە ببێتەوە، یان بە پێچەوانەوە، یاخۆ هەردوو سیناریۆ لە هەڵبژاردنی داهاتوودا یەكلا ببنەوە كە ئایا دەمیرتاش نوێنەر و قسەكەری كوردە لە توركیا و گەل هیچی ناوێ ئازادی ئەو نەبێت، یان ئەوەی گەل دەگەڕێتەو سەر مافە ڕەواكانی خۆی و بەهۆش دێتەوە.
ئەم گرفتەی ئۆجەلان دروستی كردووە و تەنیا بۆ باكوری كوردستان راست نییە، بەڵكو لەڕێی یەپەگە و پژاكەوە هەمان سیناریۆ بۆ رۆژهەڵات و رۆژئاوای كوردستانیش راستە.
ئێستە كورد لە باكور نازانێت چی دەوێت، لە سووریا تووشی هەمان دەرد بووە و نازانێت ڕوو لە كوێ بكات و داوای چی بكات.
ئەوەی زۆر روونە ئەوەیە، ئێستە و لە دوو دەیەی رابردووەوە، پەكەكە و هاوئاواز و مورتەزەقەكانی، هیچ باوەڕیان بە دەوڵەتی كوردیی نییە و ناشیانبێت و بۆی ناجەنگن، ئەوەی ئەوان دەیانەوێت وەك گەریلایەك تەنیا بكوژرێن و وەك خۆیان دەڵێن، بۆ ئازادی دەمرن.