چەك و پارەی سیاسی شمشێری سەر ملی گۆڕانكاری لە عێراق

لە عێراق رووداوەكان بە چەندان هیڵ بە هاوتەریب لەگەڵ یەكتر دەڕۆن، لەلایەك حكوومەت و دامەزراوەكانی و هەرسێ سەرۆكایەتییەكە، لەلایەكی تر شەقام و ئومێد و خواستەكان و لەلایكی تر هێزە سیاسییەكان و بەرژەوەندییەكانیان، جگە لە میلیشایاكان و ئەجیندای دەرەكی هەیانە، لە كۆتاییدا ئەوەی بڕیار دەدات كۆبوونەوە داخراوەكانە، ئێستە عێراق لە سەروبەندی هەڵبژاردنی پێشوەختەدایە، ئەو كێ چارەنووسی بڕیارەكە دیاری دەكات؟

میلیشیاكان دەتوانن بە هاوشێوەی 2018 دەنگ بكڕن

دوای ئەوەی لە تشرینی یەكەمی 2019 خۆپێشاندانێكی جەماوەری، بەتایبەتی لەناو ماڵی شیعەدا دەستی پێ كرد، ئەو بزاوێكی نامۆ بوو، پاڵنەرەكەی دیارە هەژاری و بێكاری و توڕەیی و بێزاری بوو لەو دەستەبژێرە سیاسییەی لە دوای 2003ەوە بەناو و شێوازی جیاجیاوە داهاتی عێراق بۆخۆیان دەبەن، بۆیە ئەوان پەنجەی هۆكار بۆ نەهامەتییەكانی عێراقیان بۆ درێژ كرا.

بێ رەچاوكردنی ئەو راستییەی ئەوان ئەگەر دوو دیناریان بردبێت، یەكیان خستووەتە باخەڵی دەرەكی بۆ پاراستنیان لەكاتی لێقەوماندا، بۆیە ئەو كوشتارە زۆرەیان لەناو خۆپێشاندوەران دروست كرد، ئەوە شتێكی ئاساییە و گۆڕانكاری قوربانیدانی دەوێت، بەڵام حكوومەتی لاوازی عێراق لەوەتەی دروستبوونی لە ئایاری 2020ەوە تەنیا بەڵێنی داوە، یەكێك لەو بەڵێنانەیش ئەنجامدانی هەڵبژاردنی پێشوەختەیە لە حوزەیرانی 2021، كە خەریكە ئەو بەڵێنەیشی لەبار دەچێت.

بەدداننانی هەمووان لە شەقام و سیاسەتوان و چاودێران، ئەگەر مەبەستی هەڵبژاردنی پێشوەختە گۆڕانكاری لە سیستمی سیاسی و كارەكتەرەكانی فەرمانڕەوا و خاوەن بڕیار لە عێراق بێت، ئەوە كاتەكەی زۆری ماوە، چونكە نە حكوومەت ئامادەسازی كردووە و پێویستی لۆجیستی و نوێكردنەوەی تۆماری دەنگان و بودجەی پێویستی پرۆسەكەی دابین كردووە، نە پەرلەمان یاساكانی پێویستی بۆ پرۆسەكە لە یاسای نوێی هەڵبژاردن و كۆمسیۆن و دادگای باڵای فیدراڵی تەواو كردووە، ئامادەیش نییە خۆی بۆ بەڕێوەچوونی پرۆسەكە هەڵبوەشێنێتەوە، هەرچی هێزە سیاسییەكانن كە بە رووكەش لەگەڵ هەڵبژاردن و ژێربەژێریش دوژمنی سەرسەخت، ئەوان لە لەلایەك لە رێگەی پەرلەمانەوە فەراهەمبوونی یاساكان و دابینكردنی بودجە و لەلایەكی تر لە رێگەی میلیشیاكان و گوشارخستنە سەر خۆپێشاندەران و كۆمسیۆنەوە، پرۆسەكەكە پەك دەخەن.

ساڵی 2020 بۆ عێراق ساڵێكی پڕ لە نەهامەتی بوو، لەلایەك پەتای كۆرۆنا و لەلایەكی تر تەنگژەی دارایی و ئابووری، جگە لە تەنگژەكانی تر، ناوەندی "برۆكنگز"، بەر لە چەند مانگێكەوە پێشبینی و ئاماژەی بۆ تەنگژەكانی عێراق كردووە، لە دواكەوتنی مووچەی فەرمانبەران و خانەنشینان و بڕیارەكەی بانكی ناوەندی بە كەمكردنەوەی بەهای دیناری عێراقی، ئەوە جیا لەوەی پارەیەكی زۆر لە بودجە بۆ وەزارەتەكانی بەرگری و ناوخۆ و دەزگای نەهێشتنی تیرۆر و دەستەی حەشدی شەعبییەوە دەچێت، بۆیە ئەوان رۆڵێكی گەورەیان لە هەڵبژاردنی داهاتوودا دەبێت. 

ئەگەر سەیرێكی بودجەی ئەمساڵی عێراق بكرێت، مووچە كەم كراوەتەوە و دۆخی ئابووری خەڵك روو لە كزییە، لەوكاتەی بودجەی هێزە تەناهییەكان زیاد كراوە، واتە بواری كڕینی دەنگ زیاتر دەبێت، كاتێك بودجەی بەرگری 9.9% و ناوخۆ بە رێژەی 9.7% و نەهێشتنی تیرۆر بە رێژەی 10.1% و حەشدی شەعبی بە رێژەی 45.7% بە بەراورد بە 2019 زیاد كراوە، وەك زانراویشە هێزە سیاسییەكان بەسەر ئەو وەزارەت و دەزگایانەدا باڵادەستن، بۆیە پارەكە دەگاتە دەستی ئەوانەوە.

هەرچی چەك و دەسەڵاتی میلیشیاكانە، راپۆرتەكەی "برۆكینگز"، ئاماژە دەكات كە ئەو میلیشیایانە بەسەر دەروازە سنوورییەكان و پڕۆژەكانی ئاوەدانكردنەوە باڵادەستن، واتە كار و كاسبی خەڵك و هەلی كاریشیان قۆرخ كردووە و دەتوانن لەو رێگایەوە بە هاوشێوەی 2018 دەنگ بكڕن.

لەوكاتەی خۆپێشاندەران بە هیوای چاكسازی بوون بەوەی ئەو چەكە كاریگەرانەی دەستی میلیشیا و هێزە سیاسییە كۆنەكان دەربهێنرێت، بەڵام وەك راپۆرتەكە ئاماژەی كردووە، لایەنگرانی چاكسازی لەوە دەترسن كە میلیشیاكان و حزبە پاڵپشتەكانیان سوود لە دۆخی ئابووری وەربگرن بۆ كڕینی دەنگی شەقام بۆ یەكلاكردنەوەی ئەنجامەكان بۆ خۆیان، بەوپێیەی خەڵكە هەژار و كەمدەرامەتەكە دەبنە بەربەستی گەورە لەبەردەم گۆڕانكاری و بەهێزبوونی گەندەڵی و لاوازكردنی هەلی چاكسازی، بۆیە بڕیاری دواخستنی هەڵبژاردن لە ژوورە داخراوەكان و بە سازانی هێزە گەورەكان دراوە و پاساوەكەیشی لەناو شەقام ئامادە دەكرێت.