فیدڵ ئەلخاندرۆ كاسترۆ رووس 26ی تەمووزی ساڵی 1926 لە شاری "بیران"ی رۆژهەڵاتی كوبا لەناو بنەماڵەیەكی موڵكداری خۆشگوزەراندا لە دایك بووە. خوێندنی سەرەتایی تا دواناوەندی لەو شارە خوێند و كۆلێژی یاسای لە "هاڤانا" تەواو كرد.
كاسترۆ رێبەری شۆڕشێكی چەپخواز بوو دژی دەسەڵاتی باتیستا و لە ساڵی 1959 دەسەڵاتی كوبای گرتە دەستەوە. لە ماوەی نزیك بە 50 ساڵدا پۆستی سەرۆكی حزبی كۆمۆنیستی كوبا، سەرۆك وەزیر و دواتر سەرۆك كۆماری كوبای لە دەست بوو. ساڵی 2006 بەهۆی تێكچوونی باری تەندروستیی دەسەڵاتی رادەستی "رائول كاسترۆ"ی برای كرد، بەڵام تا ساڵی 2011 سەرۆكی حزبی كۆمۆنیستی كوبای لە ئەستۆ بوو.
كاسترۆ دوای تەواوكردنی كۆلێژی یاسا، وەك مافناسێكی گەنج چووە پاڵ شۆڕشی دژی دەسەڵاتی باتیستا. لەگەڵ كۆمەڵێك گەنج ساڵی 1953 لە مونكادا هێرشیان كردە سەر بنكەیەكی سەربازی حكوومەت، بەڵام ئەو هێرشەیان شكستی خوارد و كاسترۆ لەلایەن دەسەڵاتەوە گیرا و بۆ ماوەی سێ ساڵ لە گرتووخانە مایەوە و دواتر دوور خرایەوە.
كۆتای ساڵی 1956 لەگەڵ كۆمەڵێك خەباتكار كە ژمارەیان 80 كەس بوو، بەرەو شاخەكانی "سیرا ماسترا" رۆیشتن و شەڕی پارتیزانییان لە دژی باتیستا راگەیاند. بەڵام ئەوە یەكەم جار نەبوو كاسترۆ لە دژی چەوسانەوە و گەندەڵی ببێت بە ئەندامی بزووتنەوەیەك.
پێشتریش كاتێك لە زانكۆی هاوانا خوێندكار بوو، چووە ناو گرووپیكی خوێندكاری كە لە دژی گەندەڵی سیاسیی خەباتیان دەكرد، لە ساڵی 1947 بوو بە ئەندامی حزبی "خەڵكی كوبا" كە بە حزبی ئۆرتۆدۆكس ناوی دەركرد. زۆری نەخایاند بوو بە بەرپرسی یەكەمی باڵی چەپی ئەو حزبە و هەمان ساڵیش بە خۆبەخش بوو بە ئەندامی گرووپێكی چەكدار كە لە دژی رافایل ترخیۆ لە كۆماری دۆمینیكەن خەباتیان دەكرد. بەڵام ئەو گرووپە نەیتوانی سنوورەكانی كوبا ببەزێنێت و سەری نەگرت.
سەرئەنجام توانی لە ساڵی 1959 حكوومەتی فالگینسیۆ باتیستای دیكتاتۆر بڕووخێنێت. باتیستا ساڵی 1934 رامون گرائۆی سەرۆك كۆماری لە حكوومەت لادا و كارلۆس مێندیئتای وەك سەرۆك كۆمار دەستنیشان كرد. تا ساڵی 1940 میگڵ ماریانۆ گومز و فێدریكۆ لاردۆ برۆ لە پۆستی سەركۆماری لا دەدات و دواتر خۆی وەك سەرۆك كۆماری كوبا رادەگەیەنێت، دوای هەشت ساڵ حوكمڕانی دیكتاتۆری كۆتای بە دەسەڵاتەكەی هات و فیدڵ كاسترۆی شۆڕشگێڕ كورسیی دەسەڵاتی كوبای بەدەست هێنا.
دوای ئەوەی كاسترۆ دەسەڵاتی گرتە دەستەوە، كۆمپانیا و دامەزراوە ئەهلییەكانی كرد بە موڵكی نیشتمانی و چاكسازیی زەوی جێبەجێ كرد و وڵاتە یەكگرتووەكانی ئەمەریكای وەك دوژمنی سەرەكی كوبا ناو برد، ئەوكات ئەمەریكا بەهۆی بەدەسەڵات گەیشتنی حكوومەتێكی كۆمۆنیستی، گەمارۆی ئابووریی خستبووە سەر كوبا.
كاسترۆ بۆ دژایەتیكردنی لەگەڵ ئەمەریكا لەلایەن یەكێتیی سۆڤییەتەوە پاڵپشتی دەكرا كە لە ساڵی 1962 ئەو دژایەتییە گەیشتە لووتكە و بە "تەنگژەی مووشەكی كوبا" ناوی دەركرد. سۆڤیەت كۆمەڵێك مووشەكی ناوكی لە كوبا جێگیر كرد و ناكۆكییەكان گەیشتنە ئەو ئاستەی شەڕی ناوكی لە نێوان سۆڤیەت و ئەمەریكا روو بدات.
دوای روخانی بەرەی سۆسیالیزم لە ساڵی 1990 و نەمانی یەكێتیی سۆڤیەت، كوبا كەوتە ناو تەنگژەیەكی ئابووریی رووخێنەرەوە. ئەو تەنگژەیە حكوومەتی كاسترۆی ناچار كرد لە بەرامبەر یاسا و رێسا توندە ئابوورییەكانیاندا چۆك دابدات و كۆمەڵێك گۆڕانكاری پێچەوانەی ئایدیۆلۆژیاكەی پەسند بكات. لە ساڵانی كۆتای دەسەڵاتدارێتی فیدڵ كاسترۆ و بەرلەوەی رائولی برای بێتە سەركار، كوبا بەرەو سیستەمی بازاڕی ئازاد هەنگاوی دەنا.
شۆڕشی كوبا دنیای بەسەر دوو بەرەی نەیار و لایەنگری كوبا دابەش كردبوو. سیستەمی پەروەردە و تەندروستی كوبا بەلای زۆر وڵاتەوە نموونەیی بوو. لەگەڵ ئەوەی كوبا لەژێر دەسەڵاتی سیستەمێكی دیكتاتۆریدا بوو و دژبەرانی سیاسی بێ بەزەیییانە لەژێر راونان و كوشتنی حكوومەتدا بوون، بەڵام بەهۆی ئەوەی كاسترۆ بەهیچ شێوەیەك نەیدەویست لەگەڵ ئەمەریكا سازش بكات، لەلایەن جەمسەری چەپی جیهانییەوە رێز و پێگەی زۆری بۆ دانرابوو.
* كاسترۆ وەك كۆمۆنیستێكی خۆشگوزەران
فیدڵ كاسترۆ هەمیشە هەوڵی ئەوەی دەدا كە لەلای خەڵكەكەی خۆشەویست بێت و بەردەوام لە گوتارەكانیدا بێزاری خۆی لە پارە و سامان و ژیانی بەگزادانە دەردەبڕی، ئەو بەردەوام ئەو كەسانەی بە ناپاك وەسف دەكرد كە لەبری بیركردنەوە لە ژیانی خەڵك سەرقاڵی كۆكردنەوەی سەروەت و سامانن و خەڵكەكەیان لە هەژاریدا دەژێنن، بەڵام خۆیان ژیانێكی پاشایانە بەڕێ دەكەن.
بەڵام دوای چەندان ساڵ دەركەوت كە كاسترۆ ژیانێكی رەبەنانەی لە ئاستی خەڵكی برسی و هەژاری كوبادا نییە، بەڵكو دوور لە چاوی خەڵكی رەش و رووتەكەی وەك پاشایەك لەناو دورگەی "كایۆ پیدرا" ژیان بەسەر دەبات و لەناو ئەو دوورگەیەدا ریستورانتێكی سەرئاوی هەبوو كە دەیتوانی بە كۆپتەر لەسەر بانەكەی بنیشێتەوە و دوو دۆلفینی دەستەمۆكراویشی لەناو حەوزی هاوینەهەوارەكەدا راگرتووە.
پاسەوانێكی تایبەتی كاسترۆ بڕیاری دا كتێبێك بەناوی "دوو رووی ژیانی كاسترۆ" چاپ بكات و پەردە لەسەر ژیانی راستەقینە و دروشمە سیاسییەكانی ئەو ئەفسانەیەی كوبا لا بدات. ئەو كتێبە لەلایەن "خوان ریناڵدۆ سانچز"ەوە نووسراوە كە ماوەی 17 ساڵ پاسەوانی تایبەتی فیدڵ كاسترۆ بووە.
سانچز لە كتێبەكەیدا دەنووسێت: "كاسترۆ چەندان جار ئاماژەی بە بابەتێك داوە، هەندێك جاریش بە راشكاوانە قسەی لەسەر ئەوە كردووە كە شۆڕش دەرفەتی ژیان و خۆشگوزەرانی بۆ نەهێشتووەتەوە و هیچ شتێك لەبارەی خۆشگوزەرانی و رابواردن نازانێت. تەنانەت لە دەستەواژەی بوڕژوا و سەفەر و پشوودان بێزار بوو. لە ساڵی 1977 تا ساڵی 1994 بە سەتان جار چوومەتە ناو بەهەشتە بچووكەكەی و لە كاتی ماسیگرتن و مەلە ژێرئاوەكانیدا پاسەوانیم كردووە".
ئاماژەی بەوەیش داوە، "كاسترۆ تەنانەت راستییەكانیشی لەبارەی سامانەكەیەوە لە خەڵكی كوبا شاردەوە. دوای ئەوەی ئەمەریكا بڕیاری دا مافی پەنابەرێتی بەو 100 هەزار كوبایییەی لەلایەن كاسترۆوە دوور خرابوونەوە و گیرابوون بدات، كاسترۆ بڕیارەكەی پەسند كرد و لەبری ئەوەی رێگە بدات خێزانی گیراوەكان بچن بۆ فلۆریدا، لەناو زیندانەكان و شێتخانەكان گەڕا و هەمووانی رەوانەی ئەو وڵاتە كرد، ئەو ئامادە بوو دز و بكوژەكان لە زیندانەوە رەوانەی فلۆریدا بكات، بەڵام زیندانییە سیاسییەكان و خێزانەكانیان لەژێر ئەشكەنجە و برسێتیدا بهێڵێتەوە.
* پێوەندیی كاسترۆ و ئێران
لە دوای سەركەوتنی شۆڕشی گەلانی ئێران، كۆماری ئیسلامی دەستی بەسەر دەسەڵاتی ئەو وڵاتەدا گرت، یەكەم وڵات كە بە فەرمی دانی بە كۆماری ئیسلامیی ئێراندا نا كوبا بوو. سیاسەتی دژە ئیمپریالی سەرەكیترین هۆكار بوو بۆ ئەوەی ئەو دوو حكوومەتە سەرباری ئەوەی لەڕووی ئایدیۆلۆژیاوە جیاوازی زۆریان هەبوو "ئیسلامی و كۆمۆنیزم" لە یەك نزیك ببنەوە. دەسەڵاتدارانی كۆماری ئیسلامیی ئێران چەندان جار لەگەڵ كاسترۆ كۆ بوونەتەوە.
هەردوو وڵاتی ئێران و كوبا، ئەمەریكایان بە دوژمنی خۆیان دەزانی، ئەگەرچی بەم دوایییانە دوای زیاد لە 50 ساڵ نەبوونی هیچ پێوەندییەك، كوبا پێوەندی دیپلۆماسی لەگەڵ دوژمنە دێرینەكەی "ئەمەریكا" دەست پێ كرد.
محەمەد خاتەمی، مەحموود ئەحمەدی نەژاد و حەسەن رووحانی سێ سەرۆك كۆماری ئێرانن كە لەكاتی دەسەڵاتدارێتیدا سەردانی كوبایان كردووە، عەلی خامنەیی، رێبەری كۆماری ئیسلامیی ئێرانیش لەكاتی سەرۆك كۆماریدا و جارێكیش لە پۆستی رێبەری ئێراندا لەگەڵ كاسترۆ دیداری هەبووە.
ساڵی 2000 محەمەد خاتەمی، سەرۆك كۆماری ئەوكاتی ئێران سەردانی كوبای كرد و لەگەڵ فیدڵ كاسترۆ كۆ بووەوە و لەلایەن كاسترۆوە بەرزترین خەڵاتی كوبای پێشكەش كرا. ساڵێك دوای ئەو سەردانە لە ساڵی 2001 كاسترۆ بە سەردانێك گەیشتە تاران و لەگەڵ عەلی خامنەیی، رێبەری كۆماری ئیسلامیی ئێران و محەمەد خاتەمی كۆ بووەوە.
* پێوەندی گیڤارا و كاسترۆ
ئیرنێستۆ چێ گیڤارا ساڵی 1955 لەڕێگەی نیكۆ لۆپێز پێوەندی بە رائول كاسترۆوە كرد. رائول گیڤارای بە برا گەورەكەی فیدڵ كاسترۆ ناساند كە سەرقاڵی شۆڕش بوو بۆ رووخاندنی دیكتاتۆرییەتی باتیستا و لە یەكەم دیداردا دوای زیاتر لە پێنج سەعات مشتومڕیی، بوو بە ئەندامی بزووتنەوەكەی كاسترۆ.
گیڤارا وەك پزیشكی بزووتنەوە دەستنیشان كرا و دواتر لە راهێنانە سەربازییەكان بەشداری كرد و لە ئەنجامدا وەك باشترین شەڕڤانی شۆڕش هەڵبژێردرا. بۆ ئەنجامدانی یەكەم چالاكی چەكداری، بە كەشتییەكی كۆن لە مەكسیكەوە بەرەو كوبا بەڕێ كەوتن، بەڵام هێشتا نەگەیشتبوونە وشكانی، كەوتنە بەر پەلاماری هێزە دەریایییەكانی سوپای باتیستا و گیڤارا دەڵێ لەدوای ئەو شەڕە خوێناوییەوە كە تەنیا 22 كەسیان دەربازی بوو، كەلوپەلە پزیشكییەكانی وەلا نا و چەكی گرتە دەستەوە.
لە دوای ئەو پێكدادانە كەس نەیدەزانی كاسترۆ مردووە یاخود زیندوو، لەگەڵ گیڤارا و 20 شەڕڤانی تر بە تێكشكاوی بەرەو شاخەكانی سییرا مایسترا بەڕێ كەوت، دوو ساڵ دوای ئەو رووداوە نیویۆرك تایمز چاوپێكەوتنێكی لەگەڵ كاسترۆ ئەنجام دا و وێنەیەكی بڵاو كردەوە كە كاسترۆ لەگەڵ گرووپە چەكدارەكەی راوەستابوون، گیڤارا لەو وێنەیەدا ئامادە نەبوو، بەڵام دواتر بەهۆی چالاكییەكانییەوە سەرنجی میدیاكانی بۆ لای خۆی راكێشا.
زۆری نەخایاند كاسترۆ، گیڤارای وەك سەرۆكی لقی دووەمی هێزەكانی دەستنیشان كرد. یەكەم چالاكی گیڤارا لەو پۆستەدا كێشەی تێ كەوت، لەكاتی هێرشكردنە سەر بنكەیەكی سەربازی لە بیكیتۆ، هیچ یەك لە چەكدارەكان نەگەیشتبوونە جێگە، بۆیە بەتەنیا هێرشەكەی دەست پێ كرد.
كاسترۆ هەمیشە گیڤارای وەك نزیكترین كەسایەتی لە خۆی سەیر دەكرد و بەردەوام متمانەی پێ دەدا، چەندان جار وەك دامەزرێنەری بزووتنەوەكەی ناوی هێناوە، دوای سەركەوتنی شۆڕشەكەیان لە ساڵی 1959 گیڤارا چەندان پۆستی گرنگی وەك سەرۆكی بانكی ناوەندی، وەزیری سامانە سروستییەكان و... وەرگرت و دواتر بە هیوای بووژاندنەوەی شۆڕش لە وڵاتە ژێردەستەكانی تر، كوبای جێ هێشت.
كاسترۆ بۆ زۆریەك لە شۆڕشگێڕانی سەدەی رابردوو لە سەرانسەری دنیادا وەك هێمای ئازادی سەیر دەكرا و زۆربەی میدیاكان وەك شۆڕشگێڕێكی نموونەیی و دەسەڵاتدارێكی دیكتاتۆر وەسفیان كردووە، بەڵام بە هەموو ئەوانەیشەوە توانی ببێت بە نموونەیەكی شۆڕشگێڕانە كە هەوڵی داوە وڵاتەكەی لەژێر دەستی دیكتاتۆرییەتدا رزگار بكات.
بەیانی ئەمڕۆ شەموو، 26ی تشرینی دووەم/نۆڤەمبەر رائوڵ كاسترۆ، هەواڵی كۆتاهاتنی چیرۆكی ئەو شۆڕشگێڕەی راگەیاند كە بە یەكێك لە ئەستێرەكانی شۆڕشی دنیا لە سەدەی بیستەم هەژمار دەكرێت.
سەرچاوە/ BBC – دەنگی ئەمەریكا – دویچەوێلە – عەرەبیە